8 september 2019 t/m 1 maart 2020

Design van het Derde Rijk

Design Museum Den Bosch presenteert de eerste grote overzichtstentoonstelling van design van het Derde Rijk. Met de Volkswagen Kever, de Olympische Spelen in 1936, de swastika en de films van Leni Riefenstahl en andere belangrijke stukken uit Nederland en Duitsland. De tentoonstelling Design van het Derde Rijk toont de grote bijdrage van vormgeving aan de verspreiding en ontwikkeling van de kwaadaardige nazi-ideologie.

League of German Girls Dancing during the Reichs Party Congress. (Photo by Hugo Jaeger/Timepix/The LIFE Picture Collection/Getty Images)

Recordaantal tickets verkocht en uitbreiding openingstijden voor tentoonstelling Design van het Derde Rijk

De aandacht voor de tentoonstelling Design van het Derde Rijk is groot. In de eerste maand na de opening zijn al meer dan 45.000 tickets verkocht. De tentoonstelling is sinds de opening iedere dag uitverkocht geweest. Het museum werkt met vaste begintijden, die in september al uitgebreid zijn van acht naar tien per dag. Desondanks is de vraag naar tickets nog altijd groter dan het aanbod. Daarom is besloten om vanaf 28 oktober t/m 13 januari op maandagen het museum te openen. Ook meer dan 3000 leerlingen zullen de tentoonstelling bezoeken, het aantal aanvragen voor schoolbezoeken is hoger dan ooit. Vanaf 9 november opent het museum ook op zaterdag en zondag een uur eerder: je kunt voor de weekenden tickets reserveren vanaf 10.00 uur.

Samenwerking met betrokkenen Joodse gemeenschap

In aanloop naar de tentoonstelling Design van het Derde Rijk werkte Design Museum Den Bosch actief samen met verschillende betrokkenen bij de Joodse gemeenschap: de initiatiefnemers van het Joods Monument Den Bosch, nabestaanden van lokale Joodse families en de stichting die toeziet op het beheer van de voormalige synagoge tegenover het museum. Deze betrokkenen fungeerden als klankbord bij verschillende beslissingen rond de tentoonstelling. Een concreet voorbeeld hiervan is de keuze voor het opnemen in de tentoonstelling van het lot van de lokale Joodse gemeenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op het museumraam dat uitkijkt op de voormalige synagoge en het Joods Monument staat een tekst over het lot van de Bossche Joden. Hun verhaal maakt ook onderdeel uit van de familieroute door de tentoonstelling en de verschillende rondleidingen die het museum aanbiedt. Daarnaast zal een aantal van de lezingen van het publieksprogramma in de voormalige synagoge plaatsvinden.

Design van het Derde Rijk: waarom in Design Museum Den Bosch?
We zijn gewend om in musea de goede kant van cultuur te zien. Juist design wordt vaak gepresenteerd als een bijdrage aan een betere wereld. De geschiedenis van vormgeving bestaat daarom uit steeds terugkerende onderwerpen die het moreel juiste vertegenwoordigen. Maar design reflecteert de wereld, met al zijn goede én slechte kanten. In de tentoonstelling Design van het Derde Rijk is de vormgeving een instrument in de handen van het ultieme kwaad. De nazi’s waren meesters in het inzetten van vormgeving om hun doel te bereiken; massa’s mensen wisten ze ermee aan hun kant te krijgen. Design Museum Den Bosch is een designmuseum nieuwe stijl met een kritische opstelling. Als je volmondig “dit nooit weer” wilt kunnen zeggen, moet je de moeite nemen te analyseren hoe de processen van beïnvloeding destijds werkten. Dat is wat deze tentoonstelling doet.

De structuur van de tentoonstelling
Het design van het Derde Rijk was in grondslag tegenstrijdig. De tentoonstelling Design van het Derde Rijk is daarom ingedeeld aan de hand van verschillende tegenstellingen. Zuiverheid stond centraal, wat betekende dat verschillende bevolkingsgroepen als Joden, homo’s, Roma en Sinti dienden te worden vernietigd. Het nazisme bedacht en steunde op een eigen geschiedenis, maar was tegelijkertijd fanatiek gericht op de toekomst. Het was vervuld van romantiek, maar ook geobsedeerd door moderne technologie. Naar buiten toe liet het nazisme een verleidelijk beeld zien van voorspoed en zorgeloos vertier, terwijl in 1933 al de eerste concentratiekampen werden opgezet. Samen laten deze paradoxen zien hoe het nazisme binnen twaalf jaar eerst tot een enorme ontwikkeling en vervolgens tot een daverende ineenstorting kwam. En op welke manier design in dat proces een doorslaggevende rol speelde.

Wat is er te zien
De tegenstellingen die het nazisme kenmerken wordt getoond in een ruime selectie objecten uit Nederlandse en Duitse musea en verzamelingen. Zo zijn er architectuurelementen en meubels te zien uit het Haus der Deutschen Kunst en de Rijkskanselarij. De ontwerpen tonen hoe de nazi’s teruggrepen op de classicistische vormgeving als machtsvertoon en symbool voor een nieuwe Duitse cultuur. De vele tijdschriften die opgenomen zijn in de tentoonstelling geven een beeld van het ver doorgevoerde doelgroepenbeleid van de nazi’s. Van moeders tot soldaten, van jonge meisjes tot internationale bezoekers, iedereen werd op de eigen manier aangesproken. De instructieboeken van de SS laten zien hoe precies ieder onderdeel van de beeldvorming rond de nazi’s werd ontworpen. Bij de massabijeenkomsten werd niets aan het toeval over gelaten.

Publieksprogramma
Bij de tentoonstelling is er een uitgebreid publieksprogramma, met activiteiten voor iedereen. Ieder programmaonderdeel start vanuit informeren, beschouwen en analyseren en leidt middels dialoog tot meer kennis en begrip van deze historische periode, van design en de hedendaagse werking van vormgeving. Een gratis audiotour en getrainde medewerkers begeleiden de individuele bezoekers. Daarnaast zijn er bijeenkomsten voor specifieke bezoekersgroepen en een symposium voor museumprofessionals. Voor families is er een speciale route door de tentoonstelling aan de hand van een boekje dat te vinden is op de tweede verdieping. Voor scholieren en studenten zijn museumlessen ontwikkeld rond de thema’s ‘Schuldig design’ en ‘Wij en zij’. Op zondagen zijn er thematische colleges waar telkens vanuit een specifiek object of historisch moment een breder verhaal wordt verteld over nazidesign en -geschiedenis. De tentoonstelling is onderdeel van de activiteiten rond 75 jaar bevrijding van de gemeente ‘s-Hertogenbosch.

Rondleidingen
Tijdens de tentoonstelling Design van het Derde Rijk worden er vier verschillende themarondleidingen aangeboden. De rondleidingen van Design Museum Den Bosch zijn altijd interactief: we kijken samen naar de objecten en gaan met elkaar in gesprek. Dat is waarom we werken met kleine groepjes: per rondleider zijn er 15 deelnemers. Kom je met een grotere groep? Dan boek je meerdere rondleiders.

Prijs €75,- per rondleider, maximaal 15 personen.
Rondleidingen in het Engels, Frans en Duits €90,- maximaal 15 personen.

Thema’s
– Kijken naar omstreden design
– De geschiedenis van het Derde Rijk in 20 objecten
– De ontwerpers van nazi-Duitsland
– Familierondleiding

Meer informatie? Klik hier voor de uitgebreide beschrijvingen en om de rondleidingen te boeken. 

Wil je meer weten over het ontwerp van de tentoonstelling ‘Design van het Derde Rijk’? Dick Heijdra is ruimtelijk ontwerper bij Pronk Studio. In dit artikel vertelt hij over het ontwerp van de tentoonstelling Design van het Derde Rijk.

VERDER LEZEN

‘De nazi’s verpakten hun fascistische boodschap in vooruitstrevend design’

Henny de Lange interviewde voor Trouw directeur en conservator Timo de Rijk over de tentoonstelling ‘Design van het Derde Rijk’. “Het is haast niet te bevatten, maar werkelijk alles, tot de lucifersdoosjes toe, stond in het teken van de nazi-ideologie. Met de rillingen over de rug kijk je ernaar en vraag je je af hoe dit heeft kunnen gebeuren. (…) Ik vind het mijn plicht om te laten zien dat design en kunst niet altijd maar mooi zijn en verheffen, maar ook met een perverse bedoeling kunnen worden gemaakt.” Lees hier het hele artikel. 

‘Een heikele onderneming: museumdirecteur op zoek naar nazi-design in Duitse depots’

Karolien Knols vergezelde voor de Volkskrant Timo de Rijk en gastconservator Almar Seinen tijdens een onderzoeksreis naar Duitsland. “In de naoorlogse geschiedschrijving voert, terecht, de gruwelijkheid en de perversiteit van het naziregime de boventoon, maar in 1933 was de verleiding om achter de beweging aan te lopen heel groot. Mijn stelling is dat de vormgeving uit de periode tussen 1933 en 1945 sterk heeft bijgedragen aan de snelle verspreiding van de nazi-ideologie. Dat wil ik onderzoeken.” Lees hier het hele artikel 

‘Die man is boos en wil ons bang maken’

Hoe praat je met jonge kinderen over de oorlog? Toef Jaeger van NRC liep mee met museumles ‘Wij en Zij’ voor groep acht van de basisschool. “Wanneer de kinderen uit Schijndel hun eerste vragen hebben gesteld (…) wandelt Timmermans met de kinderen de tentoonstelling in om stil te staan bij een verkiezingsposter uit 1932. Schluss jetzt. Wählt Hitler staat erop, terwijl een man zijn ketenen verbreekt. “Schrijf vijf dingen op die je ziet”, zegt Timmermans. Hij is boos, dat zien ze allemaal. “Met de poster willen ze mensen bang maken”, vindt Bo. Anderen zien er een gevangen man in en wederom valt op hoeveel rood er wordt gebruikt. Lees hier het hele artikel

‘Prachtig, maar er staat wel een hakenkruis op’

Thijs Demeulemester van het Belgische magazine Knack gaat in gesprek met directeur Timo de Rijk over de tentoonstelling. “Ethisch valt het naziregime niet goed te praten, maar kun je hun (toegepaste) kunst esthetisch goedpraten? En vooral, is een museum daar de juist plek voor? “De centrale vraag van de tentoonstelling is: wat was de rol van vormgeving in de verspreiding van de nazi-ideologie? Zowel magazines, affiches, reclames, folders, sport, entertainment, toerisme als architectuur en landschapsarchitectuur: alles stond in het teken van die ideologie. De propaganda maakte de terreur zelfs aantrekkelijk. Maar je wordt heus geen nazi als je naar onze expo komt””. Lees hier het hele artikel

‘Zo maak je een tentoonstelling over nazidesign zonder het fascisme te verheerlijken’

Een paar dagen voor de opening van de tentoonstelling spreekt Karolien Knols van de Volkskrant verschillende betrokkenen over het project. Aan het woord komen natuurlijk de conservatoren Timo de Rijk en Almar Seinen, maar je leest ook over Dick Heijdra, wiens PronkStudio de tentoonstelling ontwierp, Marc Verbeek, die als initiatiefnemer van het Joods Monument bij de tentoonstelling betrokken was en Maan Leo die de marketing en communicatie rond de tentoonstelling deed. Lees hier het hele artikel

‘Ontworpen kwaad’

Voor designmagazine Dude gaat Timo de Rijk in gesprek met Leendert Jacob van Duijvenbode, die recentelijk afstudeerde met een onderzoeksproject naar memecultuur. ‘Eigenlijk halen ze allebei de verstopte en vermomde haat en propaganda uit de donkere hoeken, de een van het internet, de ander uit de museumarchieven. En beide maken ze een gevoelig onderwerp zichtbaar en bespreekbaar: het digitale kwaad en het vormgegeven nazikwaad.’ Lees hier het hele artikel

 

 

Zaalteksten en tijdlijn

Het is niet toegestaan in de tentoonstelling foto’s te maken. Wil je toch de zaalteksten of de tijdlijn nog een keer rustig nalezen? Dat kan hier:

Tijdlijn

Zaalteksten deel een

Zaalteksten deel twee

Zaalteksten deel drie

Zaalteksten deel vier

 

Voor families
De tentoonstelling Design van het Derde Rijk is geschikt voor kinderen vanaf 8 jaar. Speciaal voor families is er een familieroute met een bijbehorend boekje. Dit boekje kan je ophalen in de speciale familieruimte op de tweede verdieping. Met het familieboekje in de hand kan je samen verschillende zoek-, kijk-, denk- en praatoefeningen doen. Op deze manier beleef je de tentoonstelling op een manier die gepast is voor kinderen en jongeren. De audiotour is in principe voor volwassenen, maar voor kinderen vanaf een jaar of 14 kan deze ook interessant zijn. Na afloop van je bezoek horen we graag wat je ervan vond. Je kunt je gedachten achterlaten in het speciaal hiervoor ingerichte auditorium op de begane grond.

Wil je nog meer verdieping? Boek dan de familierondleiding. Tijdens de familierondleiding ga je samen met een museumdocent in gesprek over de tentoonstelling. Samen kijk je naar de objecten en bespreek je wat je ziet. Er wordt rekening gehouden met de voorkennis en het bevattingsvermogen van kinderen. De museumdocent peilt steeds de sfeer en de vraag van de groep en past de rondleiding hierop aan. Hier lees je meer over de rondleiding.

 

 

 

Nationaal Monument Kamp Vught

Design Museum Den Bosch werkt voor deze tentoonstelling samen met Nationaal Monument Kamp Vught. Op vertoon van een ticket voor de tentoonstelling ‘Design van het Derde Rijk’ krijgen bezoekers 25% korting op de entreeprijs bij de kassa van Nationaal Monument Kamp Vught. Bezoekers van Nationaal Monument Kamp Vught ontvangen een speciale kortingscode waarmee zij 25% korting op hun online ticketaankoop bij Design Museum Den Bosch ontvangen. Let op: Kamp Vught is t/m november gesloten voor een verbouwing.

De sporen van de Tweede Wereldoorlog zijn op weinig plekken in Nederland zo goed zichtbaar als in Nationaal Monument Kamp Vught. Waar nu een herinneringscentrum staat, werden toen 32.000 mensen gevangen gehouden. Tegenwoordig wordt op deze bijzondere plek een beeld gegeven van het verleden en een verbinding gelegd met het heden. Voor meer informatie en het plannen van je bezoek, zie https://www.nmkampvught.nl/

Leeslijst

Wil je meer weten over de thema’s van de tentoonstelling? Deze boeken waren belangrijke bronnen voor de samenstellers van ‘Design van het Derde Rijk’.

1. Hitler and the Power of Aesthetics – Fredric Spotts
2. Cultuur als macht. Cultuurgeschiedenis van Duitsland 1800-heden – Frits Boterman
3. Der schöne Schein des Dritten Reiches. Gewalt und Faszination des deutschen Faschismus – Peter Reichel
4. NSCI. Das visuelle Erscheinungsbild der Nationalsozialisten 1920-1945 – Andreas Koop
5. Marketing The Third Reich. Persuasion, Packaging and Propaganda – Nicolas O’Shaughnessy
6. The Nazification of Art. Art, Design, Music, Architecture & Film in the Third Reich – Brandon Taylor and Wilfried van der Wil

 

 

De tentoonstelling ‘Design van het Derde Rijk’ wordt mede mogelijk gemaakt door steun van: