De (gender)geschiedenis van het scheerapparaat

De geschiedenis van het scheerapparaat
In 1898 vroeg John Francis O’Rourke het eerste patent op een elektrisch scheerapparaat aan in de Verenigde Staten. Maar echt veel werden er niet van verkocht. Het eerste succesvolle scheerapparaat werd pas in 1931 op de markt gebracht door Jacob Schick. Hij was een kolonel in het Amerikaanse leger. Het mechanisme van een machinegeweer bracht hem op het idee om een elektrisch scheerapparaat te ontwikkelen.

De Schick Magazine Repeating Razor Company bracht een scheerapparaat op de markt dat zelf scheermesjes in het apparaat laadde. Daarnaast was het met dit scheerapparaat mogelijk om jezelf zonder warm water en zeep te scheren. Het apparaat werd aangedreven door een los motortje dat met een kabel vastzat aan een scheerkop. Algauw integreerde het bedrijf de motor in het handzame apparaat zelf.

Eind jaren dertig ontwikkelde de Amerikaanse fabrikant Remington scheerfolie. Dit bleek een belangrijke innovatie: door een dun laagje beschermfolie met kleine openingen boven het scheermes aan te brengen, bleef de huid beschermd tijdens het scheren. Het principe van dit ontwerp is tot op vandaag de dag hetzelfde gebleven. Dat geldt ook voor het roterende scheerapparaat dat Philips in 1939 ontwikkelde. Ook dit scheerapparaat wordt nog altijd veel gebruikt.

Een gegenderde markt voor scheerapparaten
De eerste scheerapparaten – zoals die van Jacob Schick – werden op de markt gebracht voor mannen, zodat zij er hun kin en bovenlip makkelijk mee konden scheren. Maar niet alleen mannen gebruikten scheerapparaten. Ook vrouwen maakten er gebruik van. Fabrikanten van scheerapparaten realiseerden zich al snel dat er een potentiële markt bestond voor vrouwelijke scheerproducten.

Daarom bracht Gillette in 1910 het veiligheidsscheermes de ‘Milady Décolleté’ op de markt. Het bedrijf had dé oplossing voor het ‘beschamende probleem’ van vrouwen: lichaamshaar. Overigens was het in deze periode voor vrouwen vooral gebruikelijk om hun onderarmen te scheren. Gladde benen waren nog niet de norm, deze zaten nog verstopt onder kousen.

Maar dit veranderde snel. Rond 1940 was het in de Verenigde Staten voor een vrouw al een stuk gebruikelijker om haar gladde benen te laten zien. In 1950 werd het voor vrouwen zelfs de norm om hun benen (en oksels) te scheren. Sindsdien scheren ook steeds meer vrouwen hun schaamhaar (de naam zegt al iets over het taboe).

Prijs
Met het aanboren van de vrouwelijke markt van scheerproducten veranderde er nog iets: de prijs van de producten. Uit onderzoek van kennisinstituut voor vrouwengeschiedenis Atria blijkt namelijk dat vrouwen – in tegenstelling tot mannen – een stuk meer betalen voor hetzelfde product. Scheerschuim ‘voor mannen’ is maar liefst 25 procent goedkoper dan scheerschuim ‘voor vrouwen’. Het verschil? De kleur van de bussen. Scheerschuim voor mannen is vaak verpakt in een donkerblauwe of grijze spuitbus. Scheerschuim voor vrouwen zit daarentegen in bussen met zachte kleuren.

Dit fenomeen wordt ook wel de pink tax genoemd. Door mannelijke en vrouwelijke stereotypen uit te vergroten – en verschillende producten aan te bieden – verdienen bedrijven meer geld aan vrouwelijke verzorgingsproducten. Dit geldt ook voor het scheerapparaat: het is inmiddels beschikbaar in vele mannen- en vrouwenvarianten.

Een van de bekendere exemplaren is de LadyShave van Philips: een scheerapparaat dat hetzelfde werkt als ‘mannelijke’ apparaten. Echter is het iets anders van vorm. Hierdoor kan het apparaat de ‘contouren van het vrouwelijk lichaam’ – de knie- en okselholtes – beter volgen. Dit ontwerp gaat er dus vanuit dat vrouwen hun hele lichaam ontharen. Gladde benen, armen en oksels worden namelijk als vrouwelijk gezien. Daar hebben mannen geen last van. Zij scheren vooral hun gezicht: bij hen wordt lichaamshaar immers geassocieerd met mannelijkheid.

De strijd tegen sociale normen rondom lichaamshaar
Feministen strijden al decennia tegen deze dubbele standaard. Zij vinden de maatschappelijk opgelegde norm van haarloosheid voor vrouwen onderdrukkend. De zogenaamde male gaze – het mannelijk perspectief dat bepaalt hoe vrouwen met hun lichaam omgaan – staat hierin centraal. Vanuit dat perspectief wordt lichaamshaar gezien als onaantrekkelijk, onvrouwelijk en zelfs vies.

Niettemin vertonen bekende nationale en internationale sterren zich steeds vaker in het openbaar met lichaamshaar. De LGBTQIA+-gemeenschap heeft daar een leidende rol in. Door normen rondom gender en seksualiteit af te schudden – en het wel of niet hebben én stijlen van lichaamshaar als persoonlijke expressie te zien – wordt de male gaze in twijfel getrokken. Het idee dat lichaamshaar hoort bij de menselijke natuur (en dus bij alle genders) is bevrijdend.

Ook sommige scheermerken zijn zich hier bewust van. Zo verkoopt het merk ‘Billie’ genderneutrale scheer- en verzorgingsproducten en legt het bedrijf op haar website uit dat haarloosheid niet de norm is.

Toch is zichtbaar lichaamshaar niet voor iedereen hetzelfde. Sommige feministen pleiten daarom voor een intersectionele normalisatie van lichaamshaar. Dat betekent dat er niet alleen gesproken moet worden over gender, maar ook over andere factoren zoals geloof of huidskleur. Daar waar beroemdheden als Miley Cyrus bijvoorbeeld geprezen worden voor hun moed om hun okselhaar te laten groeien, geven vrouwen van kleur aan dat hun realiteit heel anders is.

Volgens schrijver Nadya Agrawal krijgen witte vrouwen minder vaak negatieve reacties op hun lichaamshaar dan vrouwen van kleur omdat zij minder (of lichtgekleurder) lichaamshaar hebben. Hetzelfde geldt voor witte mannen met gezichtsbeharing. Zij krijgen in tegenstelling tot islamitische mannen en mannen van kleur minder vaak negatieve reacties op hun baard. In Europa en de Verenigde Staten worden donkere baarden sinds 9/11 regelmatig geassocieerd met terrorisme. Hierdoor worden mannen van kleur met een baard vaak racistisch bejegend.

De toekomst van het scheerapparaat
Het wel of niet laten staan van baarden, snorren, okselhaar, schaamhaar en beenhaar is onderhevig aan de sociale en culturele normen. Hoewel feministen en de LGBTQIA+-gemeenschap een steeds succesvollere strijd leveren tegen het maatschappelijk opgelegde ‘lichaamshaar-ideaal’, verkopen fabrikanten nog altijd miljoenen scheerapparaten speciaal voor ‘mannen’ of ‘vrouwen’.

Een aantal merken zijn wat progressiever en brengen genderneutrale scheerproducten op de markt. Wat de toekomst van het scheerapparaat ons brengt, is nog onzeker. Maar één ding is zeker: gezichtsbeharing en lichaamshaar blijven altijd een rol spelen in het menselijk bestaan.