Vorm en vaderland

Het nationalisme is de invloedrijkste ideologie van de moderne wereld. Zelfs wie op Koningsdag geen oranje tompouce eet, snapt wat ‘typisch Nederlandse’ directheid of gezelligheid betekent. En wie zou zich nog een wereld zonder paspoorten, grenzen en burgerschap kunnen voorstellen? Het vaderland is de hoogste autoriteit en mag alles van je vragen. Onze nationaliteit lijkt volkomen vanzelfsprekend, rotsvast zelfs. Maar dat is ze niet.

De natiestaat is een betrekkelijk recente uitvinding, waarin design een grote rol speelt. Nationale bankbiljetten en overheidsgebouwen gelden niet voor niets als prestigieuze ontwerpopdrachten. De autoriteit van de staat leunt op ontworpen symbolen en rituelen: de nationale vlag, het volkslied, het staatswapen. Inmiddels zijn staten een soort marketingbedrijven geworden. Met commerciële campagnes, toeristische trekpleisters, en sociale media proberen ze hun eigen stukje van ons collectieve bewustzijn te veroveren. Ons leven is vol met bekende en minder bekende ontwerpen die ons eraan herinneren waar onze loyaliteit hoort te liggen.

De tentoonstelling Vorm en vaderland onderzoekt voor het eerst de relatie tussen design en de natiestaat. Wat is een staat, wie heeft het recht om een staat te stichten en welke ontwerpen zijn daarvoor nodig? Hoe wordt iets een nationaal symbool, en wie mag dat bepalen? Ondanks zijn starre reputatie blijkt nationale identiteit kneedbaar en veranderlijk. Nationale symbolen maken aanspraak op de eeuwigheid, maar staan toch in elke generatie opnieuw ter discussie. Tot op de dag van vandaag is nationalisme een drijvende factor in bloedige veroveringsoorlogen én democratische bewegingen voor gelijke rechten. Met vlaggen, maquettes, kostuums, foto’s en kaarten uit tientallen verschillende landen presenteert Vorm en vaderland voor het eerst een vergelijkende designgeschiedenis van de natiestaat – de belangrijkste uitvinding van de moderne tijd.