“Wanneer wereldwijde klimaatbeheersing mogelijk wordt, zullen al onze huidige bezigheden misschien kleinigheden lijken. We moeten onszelf niet voor de gek houden: zodra zulke mogelijkheden werkelijkheid worden, zullen ze worden benut.”
– John von Neumann, wetenschapper, 1953.[1]
Na Tweede Wereldoorlog volgde een periode van spanning tussen de twee supermachten; de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Ook het weer en het klimaat raakten verstrikt in deze “Koude Oorlog”. Er kwamen nieuwe technieken om het weer te modelleren en zelfs te voorspellen, zoals de satelliet.
Volgens sommige onderzoekers was menselijke controle over de atmosfeer binnen handbereik. Sovjetwetenschappers stelden voor om de ijskappen te smelten voor een aangenamer klimaat. Het Amerikaanse leger financierde experimenten om wolken te laten regenen.
In de jaren 70 begon dit zelfverzekerde en optimistische beeld te kantelen. In 1977 werd een internationaal verdrag gesloten tegen “milieumodificatie” voor militaire toepassingen. De weerexperimenten verliepen teleurstellend; de verwachte praktische toepassingen bleven uit. Bovendien groeide het wetenschappelijke bewijs dat de mensheid het klimaat onbedoeld veranderde, dankzij de uitstoot van broeikasgassen. De publieke aandacht verschoof van regionale weerpatronen naar het wereldwijde klimaat.
Regenmakers
Mensen proberen het weer al duizenden jaren te beïnvloeden met gebeden of rituelen. Delen van Duitsland en Oostenrijk kennen een traditie van Wetterschiessen. Met pijl-en-boog of een gezegend geweer schoten boeren op donderwolken om de hagel te verdrijven. In 1896 gebruikte wijnboer Albert Stiger deze praktijk als basis voor een nieuwe theorie. Volgens Stiger kon de knal van een groot, trechtervormig kanon dreigende hagelwolken uit balans brengen. Dit zou hagelstenen klein houden en zo de oogst beschermen.[2] De effectiviteit van hagelkanonnen is nog altijd niet wetenschappelijk bewezen. Toch maken boeren in Europa en de VS er nog altijd gebruik van om hun oogst te beschermen.
Cloud seeding
In de jaren 40 haalden de Amerikaanse wetenschappers Irving Langmuir en Vincent Schaefer regelmatig het nieuws met hun onderzoek naar “wolkzaaiing” of cloud seeding. Met deze techniek worden er speciale zout- of ijsdeeltjes in wolken gestrooid. De bevroren waterdamp rond deze deeltjes zou dan als neerslag naar beneden vallen. Voor de oorlog had de Nederlander August Willem Veraart al vergelijkbare experimenten gedaan.[3] Langmuir en Schaefer boekten succes met laboratoriumproeven in een ijskast. Maar het lukte niet om te bewijzen dat dit ook werkte in de open lucht. Het wetenschappelijke bewijs voor cloud seeding blijft onzeker, al wordt de techniek in sommige landen nog steeds toegepast.
Technologie in de Koude Oorlog
In de vroege Koude Oorlog overheerste een optimistisch beeld van technologie en wetenschap. Dit optimisme had zowel een oorlogszuchtige als een vreedzame kant. In de VS werd ‘kunstmatige regen’ gepromoot als een manier om boeren te helpen. Tijdens de Vietnamoorlog probeerde het leger met deze techniek echter ook opzettelijk modderstromen te veroorzaken, onder de codenaam Operation Popeye.[4] In 1983 stelde de Amerikaanse astronoom Carl Sagan dat een kernoorlog zou leiden tot grote stofwolken in de atmosfeer. De aarde zou lijden onder een verwoestende ‘nucleaire winter’. Sagans theorie was omstreden, maar wakkerde zowel in Amerika als in de Sovjet-Unie protest aan tegen de kernwapenwedloop.[5]
Bronnen
[1] “After global climate control becomes possible, perhaps all our present involvements will seem simple. We should not deceive ourselves: once such possibilities become actual, they will be exploited.” John von Neumann, “Can We Survive Technology?”, Fortune, Juni 1955. Geciteerd in: F Bródy and T Vámos (reds.), The Neumann Compendium, vol. 1, World Scientific Series in 20th Century Mathematics (WORLD SCIENTIFIC, 1995), 672-673. URL Can We Survive Technology? (uchicago.edu).
[2] Manuel Kaiser, „Trigger – Kleiner Auslöser mit großer Wirkung. Genealogie einer Denkfigur der Wetter- und Klimabeeinflussung“ in Dritte Natur 3:1 (2021), pp. 74-75.
[3] James Rodger Fleming, Fixing the Sky: The Checkered History of Weather and Climate Control (New York: Columbia University Press, 2010), p. 142.
[4] James Rodger Fleming, “The Pathological History of Weather and Climate Modification: Three Cycles of Promise and Hype,” Historical Studies in the Physical and Biological Sciences 37, no. 1 (September 1, 2006): 3–25, https://doi.org/10.1525/hsps.2006.37.1.3. Zie ook: Kristine Harper, Make It Rain: State Control of the Atmosphere in Twentieth-Century America (Chicago London: The University of Chicago Press, 2017), pp. 207-208.
[5] Paul Rubinson, “The Global Effects of Nuclear Winter: Science and Antinuclear Protest in the United States and the Soviet Union during the 1980s,” Cold War History 14, no. 1 (January 2, 2014): 47–69, https://doi.org/10.1080/14682745.2012.759560.
Meer
Alles veranderen
Veranderingen waar de hele planeet mee te maken heeft, vereisen een wereldwijde visie op samenwerking, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid. Kan de mensheid zo’n wereld vormgeven?
De planeet redden
Nu de aarde zo snel opwarmt, krijgt de oude droom van het “designerklimaat” een nieuwe betekenis. Wat als we het teveel aan CO2 weer uit de lucht konden verwijderen? Wat als we de straling van de zon konden dimmen?
De verbeelding tarten
Krankzinnige wetenschappers, laserstralen vanuit de ruimte, mysterieuze satellieten… de verbeelding is vaak krachtiger dan de wetenschappelijke of technische werkelijkheid.
De wereld bouwen
Vanaf 1850 leidde de ontdekking van een vroegere ijstijd in Europa tot discussies over de oorzaken van klimaatverandering. Deze discussies versterkten het idee dat menselijke activiteiten het klimaat konden veranderen. Een rotsvast geloof in de kracht van de vooruitgang raakte wijdverbreid.
De natuur temmen
Wereldwijd beïnvloeden mensen en hun omgeving elkaar al duizenden jaren. Tot op de dag van vandaag wordt de natuur met specifieke ontwerpen en producten ‘getemd’ en winstgevend gemaakt.
Het probleem erkennen
De gevolgen van menselijk handelen op de natuur werden lang vooral op lokale schaal waargenomen. Het beeld van het klimaat als een globaal en complex systeem won vanaf de 20e eeuw sterk aan invloed. Dit was deels te danken aan de opkomst van de moderne klimaatwetenschap.
