“Dit voelt als wat ik heb gelezen over hoe het voelde om de atoombom te ontwikkelen, (…). Je moet dit doen omdat, God sta je bij, als je het ook echt gebruikt, je er zeker van wilt zijn dat het werkt. Je hoopt in godsnaam dat dit nooit gebruikt wordt, maar als je het moet gebruiken, kun je maar beter weten hoe het zich gedraagt.”
– David Battisti, klimaatwetenschapper, over het onderzoek naar geo-engineering, 2009.[1]
Nu de aarde zo snel opwarmt, krijgt de oude droom van het “designerklimaat” een nieuwe betekenis. Wat als we het teveel aan CO2 weer uit de lucht konden verwijderen? Wat als we de straling van de zon konden dimmen? Sommigen pleiten voor radicale ingrepen om de ergste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen.
Voorstanders van meer onderzoek naar dit soort technieken wijzen erop dat klimaatverandering óók het gevolg is van menselijk ingrijpen. We zijn al lang “geo-engineers”. Nu moeten we onze verantwoordelijkheid nemen. Ingrijpen in het klimaat kan ons extra tijd geven om fossiele brandstoffen uit te bannen, voordat de opwarming definitief ontspoort.
Tegenstanders vrezen onbedoelde gevolgen voor mens en natuur. Bedrijven en politici kunnen geo-engineering ook als excuus gebruiken om de nodige verduurzaming uit te stellen. Pogingen om het klimaat opzettelijk te veranderen hebben bovendien lange koloniale en militaire geschiedenis. Critici vinden het naïef om te denken dat zulke technieken op een eerlijke manier zullen worden toegepast.
CO2-verwijdering
De eerste vorm van geo-engineering heet CO2-verwijdering, of CDR (Carbon Dioxide Removal). Bedrijven kunnen bijvoorbeeld de CO2-uitstoot van hun fabrieken opvangen, en ondergronds opslaan. Speciale machines zouden CO2 uit de open lucht kunnen filteren. De radicaalste plannen stellen voor om de chemie van de zee te veranderen. Door bepaalde mineralen aan het zeewater toe te voegen, verandert de zuurtegraad en kan de zee weer meer CO2 opnemen. De zee zou ook “bemest” kunnen worden met ijzer. Zo groeien er meer planktondeeltjes, die broeikasgassen “opeten”. Op deze plannen bestaat hevige kritiek. De gevolgen voor het zeeleven kunnen enorm zijn.[2]
Zonnestralingsbeheer
De tweede vorm van geo-engineering heet zonnestralingsbeheer of SRM (Solar Radiation Management). SRM probeert de straling van de zon terug te kaatsen, voordat die in de atmosfeer terecht komt en de aarde opwarmt. Wat als boeren overal ter wereld lichtgekleurde gewassen planten? Kunnen we het smelten van het witte poolijs kunstmatig vertragen? Of wolken witter maken met zoutdeeltjes? Een bijzonder omstreden voorstel is stratosferische aërosoleninjectie of SAI. Speciale vliegtuigen zouden in de toekomst reflecterende deeltjes in de stratosfeer kunnen uitstrooien. De gevolgen van zo’n ingreep voor de ozonlaag, of voor globale neerslagpatronen, zijn nog onzeker.[3] En wie zou er over zo’n wereldwijde operatie mogen beslissen?
Het morele gevaar
De opwarming van de aarde is een regelrechte catastrofe voor miljarden mensen.[4] De verleiding om radicaal in te grijpen zal in de toekomst waarschijnlijk groeien. Zulke ingrepen roepen veel praktische en ethische vragen op. Zelfs kunstmatige CO2-opslag is omstreden. Veel opslagtechnieken staan nog in de kinderschoenen, maar zijn populair bij olie- en gasbedrijven. Worden ze niet als excuus gebruikt om fossiele industrie in stand te houden? Sommige critici waarschuwen dat we onbewust “slaapwandelen” naar een onterecht vertrouwen in geo-engineering. Sinds 2014 rekenen de VN-rapporten bijvoorbeeld op toekomstige CO2-opslag in hun klimaatscenario’s.[5]
Bronnen
[1] “This feels like what I’ve read about [what] developing the bomb felt like, (…). You have to do this because, God help you if you actually use it, you want to make sure it works. You hope to God this is never used but if you have to use it, you better know how it behaves.” Geciteerd in Eli Kintisch, Hack the Planet: Science’s Best Hope – or Worst Nightmare – for Averting Climate Catastrophe (Hoboken, N.J: Wiley, 2010), 18.
[2] Consensus, Certainty, and Catastrophe: The Debate Over Ocean Iron Fertilization | New Security Beat. Zie ook: Ocean Fertilization (technology briefing) – Geoengineering Monitor
[3] Aaron Tang and Luke Kemp, “A Fate Worse Than Warming? Stratospheric Aerosol Injection and Global Catastrophic Risk,” Frontiers in Climate 3 (November 19, 2021): 720312, https://doi.org/10.3389/fclim.2021.720312.
[4] Machine-learning-based evidence and attribution mapping of 100,000 climate impact studies | Nature Climate Change
[5] Jeroen Oomen, Imagining Climate Engineering: Dreaming of the Designer Climate, Imagining Climate Engineering (London New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2021).
Meer
Alles veranderen
Veranderingen waar de hele planeet mee te maken heeft, vereisen een wereldwijde visie op samenwerking, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid. Kan de mensheid zo’n wereld vormgeven?
De verbeelding tarten
Krankzinnige wetenschappers, laserstralen vanuit de ruimte, mysterieuze satellieten… de verbeelding is vaak krachtiger dan de wetenschappelijke of technische werkelijkheid.
De hemel bestormen
Na Tweede Wereldoorlog volgde een periode van spanning tussen de twee supermachten; de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Ook het weer en het klimaat raakten verstrikt in deze “Koude Oorlog”. Volgens sommige onderzoekers was menselijke controle over de atmosfeer binnen handbereik.
De wereld bouwen
Vanaf 1850 leidde de ontdekking van een vroegere ijstijd in Europa tot discussies over de oorzaken van klimaatverandering. Deze discussies versterkten het idee dat menselijke activiteiten het klimaat konden veranderen. Een rotsvast geloof in de kracht van de vooruitgang raakte wijdverbreid.
De natuur temmen
Wereldwijd beïnvloeden mensen en hun omgeving elkaar al duizenden jaren. Tot op de dag van vandaag wordt de natuur met specifieke ontwerpen en producten ‘getemd’ en winstgevend gemaakt.
Het probleem erkennen
De gevolgen van menselijk handelen op de natuur werden lang vooral op lokale schaal waargenomen. Het beeld van het klimaat als een globaal en complex systeem won vanaf de 20e eeuw sterk aan invloed. Dit was deels te danken aan de opkomst van de moderne klimaatwetenschap.
