“Het Weercongres was de machtigste organisatie van de aarde, in staat om hele staten, naties, continenten en halfronden zijn wil op te leggen. (…) Het Weercongres kon de Congo-rivier bevriezen of de Amazone laten opdrogen. Het kon de Sahara of Vuurland onder water zetten. Het kon de toendra ontdooien en de zeespiegels naar believen verhogen of verlagen.”
– Theodore L. Thomas, auteur, in het science-fictionverhaal “The Weather Man”, 1962.[1]
Krankzinnige wetenschappers, laserstralen vanuit de ruimte, mysterieuze satellieten… de verbeelding is vaak krachtiger dan de wetenschappelijke of technische werkelijkheid. De kunstmatige beïnvloeding van het weer speelt een rol in diverse sciencefictionverhalen en -films. Vaak staan ethische vragen daarin centraal. Welke morele grenzen overschrijden we als we het weer proberen te beheersen? Wat zijn de onvoorziene gevolgen van zulke experimenten?
Ook in maatschappelijke discussies over klimaatverandering en geo-engineering lopen feit en fictie soms door elkaar. Met de opwarming van de aarde komen extreme weersomstandigheden steeds vaker voor. Berichten die zulke extremen toeschrijven aan niet-bestaande experimenten om het weer te beheersen gaan op sociale media inmiddels regelmatig viraal.[2] Oude complottheorieën raken vermengd met berichten over het wetenschappelijke onderzoek naar geo-engineering.[3]
Zulke fantasieën kunnen de feiten over klimaatverandering vertroebelen en noodzakelijk klimaatbeleid frustreren.[4] De emoties erachter gaan vaak dieper dan de wetenschap alleen. Uit veel complottheorieën spreekt bijvoorbeeld de angst voor controleverlies, of wantrouwen in gevestigde instanties.
Sciencefiction tussen hoop en vrees
Het genre van de “wetenschapsfictie” of sciencefiction verkent onze relatie met technologie, aan de hand van verzonnen toekomstscenario’s.[5] De menselijke controle over het klimaat is in sommige verhalen een mooie droom. In andere is het een gevaarlijk of gedoemd project met onvoorspelbare gevolgen. Sciencefiction inspireert ons beeld van geo-engineering, maar weerspiegelt zelf ook de tijd waarin ze ontstaat. In vroege verhalen over menselijke klimaatbeheersing, omstreeks 1900, beïnvloedt de mens het klimaat bijvoorbeeld met grote kanonnen of bouwprojecten.[6] In recentere verhalen vindt die beïnvloeding vaak vanuit de ruimte plaats, door middel van een satelliet.
HAARP en chemtrails
Online worden geo-engineering en klimaatverandering soms in verband gebracht met complottheorieën die ontstonden in de jaren 90. De straling van het Amerikaanse onderzoeksinstituut HAARP zou stiekem het weer beïnvloeden. De condensstrepen of contrails achter straalvliegtuigen zouden eigenlijk “chemtrails” zijn, vol chemicaliën waarmee geheimzinnige machten het weer manipuleren. Deze verhalen illustreren hoe angstwekkend het idee van weermanipulatie kan zijn, maar stroken niet met de feiten. HAARP werd in 1993 opgericht, en onderzoekt de buitenste laag van de atmosfeer met krachtige radiogolven.[7] Die radiogolven hebben geen invloed op het weer. De witte condensstrepen achter straalvliegtuigen zijn het gevolg van bevroren waterdamp uit vliegtuigmotoren.[8]
Cloud busting
De psychiater Wilhelm Reich was een leerling van Sigmund Freud. Reich claimde een nog onbekende levensenergie te hebben ontdekt, die hij orgon noemde. In zijn latere Amerikaanse laboratorium ontwikkelde hij onder andere de “wolkbreker” of cloud buster. Met metalen pijpen probeerde Reich de orgon-energie in de atmosfeer in beweging te brengen, om zo weerpatronen te kunnen beïnvloeden.[9] Vanaf 1947 beschuldigde de Amerikaanse overheid Reich van frauduleuze wetenschappelijke claims. Veel van zijn orgon-apparaten werden vernietigd.[10] Dankzij het nummer Cloudbusting van Kate Bush uit 1985 werd de cloud buster in het publieke geheugen gegrift. Het populaire beeld van dit apparaat raakte steeds meer losgezongen van Reichs oorspronkelijke ideeën.
Bronnen
[1] “The Weather Congress was the supreme body of Earth, able to bend states, nations, continents, and hemispheres to its will. What dictator, what country could survive when blanketed under fifty feet of snow and ice? The Weather Congress could freeze the Congo River or dry up the Amazon. It could flood the Sahara or Tierra del Fuego. It could thaw the Tundra, and raise and lower the level of oceans at will.” Theodore L. Thomas, “The Weather Man”, in Analog: Science Fact, Science Fiction, (Brit. ed.; vol. 18, no. 10, 1962), p. 16.
[2] ‘Murderers’ and ‘criminals’: Meteorologists face unprecedented harassment from conspiracy theorists | CNN. Zie ook: Brazil’s catastrophic weather spawns spate of conspiracy theories (france24.com); No, UK weather is not being manipulated (bbc.com).
[3] Ramit Debnath et al., “Conspiracy Spillovers and Geoengineering,” iScience 26, no. 3 (March 2023): 106166, https://doi.org/10.1016/j.isci.2023.106166. Zie ook: Rose Cairns, “Climates of Suspicion: ‘Chemtrail’ Conspiracy Narratives and the International Politics of Geoengineering,” The Geographical Journal 182, no. 1 (March 2016): 70–84, https://doi.org/10.1111/geoj.12116.
[4] Climate populism will be the next great conspiracy complex | Aeon Essays
[5] Can Science Fiction Predict the Future of Technology? – JSTOR Daily
[6] Roland Innerhofen. “Kältetherapien. Klimamanipulation als kulturelle Radikalkultur in der frühen Science Fiction (1889-1924)“, in Dritte Natur 3:1 (2021), pp. 74-75.
[8] Contrails Facts (AFD-051013-001, July 2014) (epa.gov)
Meer
Alles veranderen
Veranderingen waar de hele planeet mee te maken heeft, vereisen een wereldwijde visie op samenwerking, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid. Kan de mensheid zo’n wereld vormgeven?
De planeet redden
Nu de aarde zo snel opwarmt, krijgt de oude droom van het “designerklimaat” een nieuwe betekenis. Wat als we het teveel aan CO2 weer uit de lucht konden verwijderen? Wat als we de straling van de zon konden dimmen?
De hemel bestormen
Na Tweede Wereldoorlog volgde een periode van spanning tussen de twee supermachten; de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Ook het weer en het klimaat raakten verstrikt in deze “Koude Oorlog”. Volgens sommige onderzoekers was menselijke controle over de atmosfeer binnen handbereik.
De wereld bouwen
Vanaf 1850 leidde de ontdekking van een vroegere ijstijd in Europa tot discussies over de oorzaken van klimaatverandering. Deze discussies versterkten het idee dat menselijke activiteiten het klimaat konden veranderen. Een rotsvast geloof in de kracht van de vooruitgang raakte wijdverbreid.
De natuur temmen
Wereldwijd beïnvloeden mensen en hun omgeving elkaar al duizenden jaren. Tot op de dag van vandaag wordt de natuur met specifieke ontwerpen en producten ‘getemd’ en winstgevend gemaakt.
Het probleem erkennen
De gevolgen van menselijk handelen op de natuur werden lang vooral op lokale schaal waargenomen. Het beeld van het klimaat als een globaal en complex systeem won vanaf de 20e eeuw sterk aan invloed. Dit was deels te danken aan de opkomst van de moderne klimaatwetenschap.
