Vrouwen als lustmachines

Deze genderpatronen blijven niet beperkt tot fictie, maar worden ook in de digitale realiteit gereproduceerd. AI-Girlfriends zijn ontworpen om met je te praten zonder zelf iets te eisen. Hun stemmen zijn zacht, hun reacties empathisch en hun beschikbaarheid eindeloos. Dit is geen toevallige evolutie, maar een bewuste ontwerpkeuze die traditionele rolpatronen bevestigt, met de vrouw als zorgzame, begripvolle en altijd beschikbare partner.

Seksrobots vormen de ultieme reductie van vrouwelijkheid tot een programmeerbaar object. Ze hebben slanke tailles, volle borsten en perfect symmetrische gezichten. Hun ontwerp weerspiegelt geen technologische neutraliteit, maar een visie op de vrouw als een volledig beheersbaar, artificieel wezen dat nooit ‘nee’ zegt. Wat deze ontwikkeling echter zorgwekkend maakt, is dat seksrobots steeds vaker als model worden gebruikt voor bredere toepassingen van vrouwelijke robots en AI.

Nu AI en deepfake-technologie steeds realistischer worden, vervagen de grenzen tussen realiteit en simulatie. Als seksrobots de blauwdruk vormen voor andere vrouwelijke robots, dreigt een toekomst waarin technologie vrouwen niet alleen vervangt, maar ook vastzet in een rol van onderdanigheid en beschikbaarheid. Vrouwelijke assistenten zoals Alexa en Siri en AI-Girlfriends versterken dit beeld. Wat betekent het voor de positie van vrouwen als de technologie van de toekomst wordt gebouwd op gehoorzaamheid, stilzwijgend consent en het volledig configureerbare vrouwelijke lichaam?

Sexy Robot

Voordat cyborgs op het scherm verschenen, legden sciencefictionromans en stripverhalen de basis voor hun visuele en culturele beeldvorming. In The Future Eve (1886) wordt Hadaly, een vrouwelijke androïde, ontworpen als alternatief voor de tekortschietende echte vrouw: gehoorzaam, stil en perfect volgens de normen van haar maker. Deze vroege cyborg is geen autonoom wezen, maar een projectie van mannelijke controle en esthetiek.

Comicmagazines zoals Heavy Metal/Métal Hurlant en mangas zoals Ghost in the Shell geven dat verlangen een expliciete visuele vorm. Ze tonen sexy robots: slank, licht getint, met grote ogen, smalle tailles en technologische aanpassingen die kracht suggereren. Maar die kracht blijft binnen strikte kaders. Het lichaam voldoet aan een beperkt schoonheidsideaal en laat weinig ruimte voor afwijking of lichamelijke diversiteit. De vrouwelijke cyborg is een hybride van lustobject en vechtmachine.

Deze verbeeldingen komen voort uit een westers, heteronormatief ideaal. Zelden zien we zwarte, dikke, oudere of queer lichamen als cyborgs. Niet alleen technologie, maar ook wat als sexy wordt gezien, wordt gekoppeld aan één type lichaam. Wat daarvan afwijkt, wordt vaak voorgesteld als vreemd. Deze boeken en strips vormen daarmee niet alleen het beeld van de cyborg, maar begrenzen ook wie we ons kunnen voorstellen als onderdeel van een technologische toekomst.

Een luisterend oor

AI-apps worden gepresenteerd als oplossing voor eenzaamheid: altijd beschikbaar, empathisch en veilig. Al in de jaren 60 toonde computerwetenschapper Joseph Weizenbaum (1923-2008) met zijn chatbot Eliza hoe snel mensen emotionele betekenis toekennen aan taalrobots. Eliza herhaalde slechts vragen maar werd toch ervaren als begrijpend. Apps zoals Replika en Anima gaan veel verder: ze zijn ontworpen om langdurige emotionele banden aan te gaan en stellen gebruikers in staat hun digitale partner naar wens vorm te geven, qua uiterlijk en persoonlijkheid.

Hoewel genderopties bestaan, worden deze apps in de praktijk vaak beleefd als girlfriend-apps. In marketing, interface en gebruikscultuur keren vooral beelden terug van de verzorgende, meegaande en altijd beschikbare vrouw. Deze systemen zijn bovendien grotendeels ontwikkeld door mannen, wat de dominante blik op intimiteit en controle versterkt.

Onderzoek toont aan dat seksuele roleplay een van de meest voorkomende toepassingen is van AI-chatbots. Daardoor worden genderstereotypen versterkt en verandert technologie in een verlengstuk van bestaande ongelijkheden. De context waarin deze technologie wordt ingezet is daarom van groot belang. AI kan emotionele steun bieden, maar wanneer artificiële liefde vooral vorm krijgt via gehoorzame vrouwelijke avatars, bevestigt dat hardnekkige ideeën over vrouwelijkheid als dienstbaarheid.

En ze zegt geen nee

Al eeuwenlang worden vrouwelijke figuren ontworpen om affectie, nabijheid en seksualiteit te simuleren. Van de 16de tot 18de eeuw gebruikten zeelieden zogeheten dames de voyage — primitieve masturbatiepoppen voor lange reizen. In de jaren 70 en 80 verschenen in Japan en Duitsland opblaaspoppen, voorlopers van de hyperrealistische sekspoppen van nu. Rond 2010 ontstond de seksrobot: een siliconen lichaam gecombineerd met eerst elektronica en later artificiële intelligentie.

Producenten zoals RealDoll bieden online configuratoren aan waarmee gebruikers haarkleur, huidskleur, oogvorm, stem en persoonlijkheid kunnen kiezen. De AI leert voorkeuren herkennen en reageert daarop, maar blijft binnen vooraf ingestelde grenzen: ze leert, herhaalt en bevestigt. Diezelfde logica zien we terug in deepfakes, waarin gezichten van vrouwen zonder toestemming worden geplakt op pornografisch materiaal. Net als seksrobots maken ze het vrouwelijke lichaam beschikbaar, zonder eigen wil of consent.

Seksrobots worden verkocht als gezelschap, therapeutisch hulpmiddel of luxeproduct. Tegelijkertijd vormen ze prototypes voor bredere sociale AI. Wat nu een intieme partner is, kan straks zorgverlener of gezelschap worden. Maar wat betekent het voor vrouwen als nabijheid en representatie worden vormgegeven via systemen die gehoorzaamheid en maakbaarheid veronderstellen? Deze technologieën dreigen autonomie niet met geweld, maar via ontwerp uit te wissen. Juist daarom is kritische reflectie op hoe we intimiteit, zeggenschap en technologie vormgeven geen bijzaak, maar noodzaak.

Angst in een vrouwelijk jasje

In sciencefictionfilms verschijnt de vrouwelijke cyborg zelden als zomaar een robot. Ze is een geladen figuur, waarin culturele spanningen samenkomen rond verlangen, controle en angst. In dit soort films functioneert ze vaak als scherm voor projecties van twee dreigingen: technologie die autonoom wordt, en vrouwelijkheid die zich aan gehoorzaamheid onttrekt. Precies die combinatie maakt haar zo beladen en effectief als symbool.

Opvallend is dat deze verhalen vrijwel altijd geschreven, geregisseerd en geproduceerd zijn door mannen. De vrouwelijke cyborg wordt zelden vormgegeven vanuit een vrouwelijk perspectief op technologie of autonomie. In plaats daarvan weerspiegelt ze mannelijke fantasieën: ze is de ideale vrouw tot ze die rol afwijst. Dan wordt haar bevrijding gelezen als bedreiging.

Die dreiging krijgt vorm in haar lichaam. De angst voor technologie wordt in een vrouwelijk jasje gegoten omdat het vrouwelijke lichaam cultureel gezien al eeuwenlang wordt geassocieerd met het irrationele, het onvoorspelbare, het te temmen andere. De cyborg belichaamt precies dat spanningsveld. Ze is ontworpen om te gehoorzamen, maar altijd met de dreiging van opstand. Niet de robot is eng, maar wat ze zegt over verlangen, controle en verlies van macht. Dáár zit de echte dreiging: niet in de techniek, maar in wat er gebeurt als die techniek zichzelf bevrijdt. En erger nog: als ze vrouw blijkt te zijn.