5 juni 2021 t/m 3 oktober 2021

Radical Austria: Everything is Architecture

In Radical Austria – Everything is Architecture ontdek je de geestverruimende, grensverleggende en maatschappijkritische werken van de Oostenrijkse avant-garde in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Deze groep Oostenrijkse ontwerpers liet zich niet begrenzen door traditionele ontwerpdisciplines en maakte gebouwen, omgevingen, objecten, mode, performances, meubilair en zelfs ervaringen. Radical Austria – Everything is Architecture is een tentoonstelling over de recente geschiedenis, met werken die actueler en relevanter dan ooit zijn. Nog nooit eerder kon je het specifieke karakter van de Oostenrijkse bijdrage aan de internationale naoorlogse avant-garde op deze manier beleven. Met werk van onder andere Coop Himmelblau, Haus-Rucker-Co, Zünd-Up, Walter Pichler, Valie Export, Hans Hollein, Angela Hareiter en Raimund Abraham.

Foto: omslag van het magazine 'Bau', 4/1968. Model met 'Austrian Glasses'. Austriennale - Oostenrijk op de 14e Triennale di Milano, 1968. Copyright: Privé archief Hollein

‘Alles is architectuur’

De werken, performances, installaties, interventies, kleding, meubilair, omgevingen en architectuur van groepen als Coop Himmelblau, Haus-Rucker-Co, Zünd-Up en individuele ontwerpers en kunstenaars als Walter Pichler (1936-2012), Hans Hollein (1934-2014), Raimund Abraham (1933-2010) en Valie Export (1940) zijn reacties op maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Soms hoopvol en speels, dan weer duister en kritisch denken ze de consequenties van die ontwikkelingen door voor de toekomst waarin we nu leven. Wat de Oostenrijkse avant-garde uniek maakt, is hun fascinatie voor het lichaam en het feit dat hun ontwerpen vaak verder reikten dan de tekentafel. Bijna alles is ook echt uitgevoerd en is te zien in de tentoonstelling. Ontwerper Hans Hollein stelde ‘Alles is architectuur’, en vanuit die gedachte gaven zij hun visie op de wereld daadwerkelijk vorm in alle mogelijke disciplines: van opblaasbare onderkomens tot performances en van mode tot meubilair.

Mind Expander II, Haus Rucker-Co, 1969. Foto © mumok - Museum moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien, geleend van de Artothek des Bundes

Van ruimtevaart tot drugs, van popcultuur tot feminisme en van media tot milieuproblematiek.

Na het gedwongen isolement van de nazi-tijd zochten Oostenrijkse kunstenaars en ontwerpers vanaf de jaren vijftig weer aansluiting bij de nieuwste internationale ontwikkelingen in cultuur en technologie. Ze ontwikkelden daaruit een geheel eigen, brisante mix van maatschappij- en technologiekritiek. Ze speculeerden en experimenteerden al vroeg met cybernetica, ruimtevaart, drugs, popcultuur, media, gender, feminisme en milieuproblematiek. Geïnspireerd door de opkomende popcultuur organiseerden ze zich collectief improviserend naar het voorbeeld van psychedelische rockgroepen.

Architecten Walter Pichler, Gustav Peichl en Peter Noever voor het Rehabilitationszentrum Meidling (ontwerp Peichl), omringd door Pichlers Galaxy 1-stoelen, 1968. Archief Peter Noever, foto door Christian Krein.

Het lichaam: begin- en eindpunt

Het lichaam speelt in Radical Austria – Everything is Architecture een centrale rol: als manier om je uit te drukken in performances; als proefpersoon waarmee genadeloos geëxperimenteerd wordt; en niet in de laatste plaats als fysiek begin- en eindpunt van sociale, technologische en ruimtelijke ontwikkelingen. Je ziet dit in de pakken en helmen van Coop Himmelblau, waarin de drager aan schokkende beelden, geuren en druk wordt blootgesteld. De helmen en meubels van Haus-Rucker-Co staan in het teken van een psychedelische geestverruiming, terwijl de helmen en meubels van Walter Pichler de kille en vervreemdende werking van technologie benadrukken. Mode en design worden in confronterende werken van onder meer Raimund Abraham en Zünd-Up ook slagvelden van veranderende opvattingen over seksualiteit. De feministische kunstenaar Valie Export leverde daarop scherp commentaar en liet in de Tapp-und-Tast Kino door mannen op straat haar borsten betasten.

Kunstenaar Arnulf Rainer poseert in de Galaxy 1-stoel (ontwerp Walter Pichler), 1968. Archief Peter Noever, foto door Christian Krein.

Voorlopers

Door de combinatie van ongeremdheid en analyse is de Oostenrijkse avant-garde niet alleen een van de radicaalste van de jaren zestig en zeventig, maar ook een voorloper van veel ontwikkelingen die vandaag hun beslag krijgen op het gebied van internet en media -denk aan Virtual Reality-, en in het Posthumanisme, waarin de mens niet langer centraal staat, maar is opgenomen in een grotere, door verschillende technologieën bepaalde omgeving. Radical Austria – Everything is Architecture laat zien hoe er in Oostenrijk al in de jaren zestig en zeventig kritisch over deze ontwikkelingen werd nagedacht en hoe dat zijn weerslag vond in mode, design en architectuur.

Avant-gardes en Posthuman in Design Museum Den Bosch

Design Museum Den Bosch heeft een traditie van het maken van tentoonstellingen over avant-gardes. Zo toonden we eerder De laatste avant-garde over de radicale vormgeving in Italië van 1966 tot 1986 (2017) en Modern Nederland 1963-1989. De vormgeving van een gidsland (2019). Door nu ook de blik op Oostenrijk te richten, worden de overeenkomsten en vooral ook de verschillen tussen de naoorlogse design avant-gardes zichtbaar. Het idee voor deze tentoonstelling komt voort uit het onderzoek dat de conservatoren deden voor de tentoonstelling BodyDrift – Anatomies of the Future die in de zomer van 2020 te zien was. BodyDrift ging over de manier waarop kunstenaars en ontwerpers denken over de toekomst van het menselijk lichaam. Niet alleen hedendaagse makers kwamen aan bod: de blik werd ook gericht op hoe men in de jaren zestig en zeventig ontwierp voor de mens van de toekomst. Hier kwam het werk van de Oostenrijkse avant-garde op ons pad. Een tijdvak waar in Nederland ten onrechte nog weinig aandacht voor is geweest met indrukwekkende projecten die nog steeds relevant zijn vandaag de dag.

Werner Schulz, foto van Valie Exports performance Tapp und Tastkino, 1968. co Pictoright Amsterdam 2021.

Ga op virtuele expeditie in de tentoonstelling met designjournalist Jeroen Junte en tentoonstellingsmaker Bart Lootsma

Colofon

Deze tentoonstelling is gemaakt door Bart Lootsma met assistentie van Alexa Baumgartner en Maya Christodoulaki, en kwam tot stand in samenwerking met de University of Innsbruck. Wil je meer weten over het werk van Bart Lootsma en zijn team? Kijk op hun website Architectural Theory.