De vormgeving van ‘Design van het Derde Rijk’
Design van het Derde RijkDick Heijdra is ruimtelijk ontwerper bij Pronk Studio. In dit artikel vertelt hij over het ontwerp van de tentoonstelling Design van het Derde Rijk.
Toen wij werden gevraagd om de tentoonstelling vorm te geven was het meteen duidelijk dat we ons op glad ijs begaven. Je balanceert op een wankel koord tussen gevoeligheden: een zeer verwerpelijke ideologie enerzijds en een uiterst effectieve inzet van design, communicatie en beeldvorming anderzijds. De uitdaging: als je de kennis van het verloop van de geschiedenis zou uitschakelen – wat bijna niet kan – kun je dan waardering opbrengen voor de kwaliteit van de propaganda, gezien vanuit de argeloze ontvanger en het ambacht van de ontwerper?
Mij viel op hoe ongelooflijk schoon en onbeduimeld het drukwerk er nu nog uitziet. Je proeft een actualiteit als je ernaar kijkt, alsof het vandaag op de deurmat kan vallen. Met inzet van – destijds nieuwe – technieken zoals radio, film en magazines worden beloftes gedaan van een beter bestaan. Biedt daar maar eens weerstand aan, komend uit een zware recessie. We willen bereiken dat je als bezoeker denkt dat je in het nu rondloopt. Dat het je nu kan overkomen. Het moet een impliciete waarschuwing zijn: dit kan weer gebeuren.
We hebben ons bij de vormgeving van de tentoonstelling willen onthouden van dramatisering. We wilden geen extra nadruk leggen op de meningen over de achterliggende ideologie, hoe moeilijk ook is. Probeer maar eens naar een hakenkruis te kijken zonder de betekenis en walging over het nazisme te voelen. We hebben er daarom voor gekozen het geheel zo schaduwloos mogelijk uit te lichten, weinig kleur toe te passen en door lage, liggende vitrines te gebruiken om zodoende tegelijkertijd afstand en betrokkenheid te creëren. Het gaat hier in de eerste plaats om het design.
Ik heb gepleit voor groot opgeblazen kleurenfoto’s aan de wanden, van de Duitse samenleving waarin het nazisme zich als schimmel verspreidt. Zodat je bij een beeld van een stad eerst nog denkt: wat leuk, een tram en een markt en aardige mensen op straat. Tot je in een hoek van het beeld een vlag met een hakenkruis ziet. Aan de hand van die alledaagse foto’s kun je het beste laten zien hoe het nationaalsocialisme langzaam een plek in het alledaagse bestaan verwierf.
De vormgeving is niet uit op sensatie. Het is niet de ‘Derde Rijk Experience’, waarbij flitsende filmbeelden of opzwepende soundscapes je meevoeren in een dagje beleving van het Derde Rijk. Het ontwerp van de tentoonstelling is sec en ondergeschikt aan de kwaliteit van de designobjecten, en de intentie waarmee ze zijn gemaakt. Aan de loop van de geschiedenis valt niet te ontkomen, maar wij kiezen hier om deze periode vanuit het designperspectief te begrijpen.
Design van het Derde Rijk
Design Museum Den Bosch presenteert de eerste grote overzichtstentoonstelling van design van het Derde Rijk.
