De boeken uit Vrouwen als technologie
De tentoonstelling Vrouwen als technologie is het resultaat van uitgebreid onderzoek naar de relatie tussen vrouwen en technologie door de eeuwen heen. Diverse boeken vormden daarbij een onmisbare basis. Van baanbrekende feministische theorieën en historische analyses tot persoonlijke verhalen en kritische beschouwingen: deze publicaties hielpen om de thema’s te verdiepen, objecten te duiden en nieuwe verbanden te leggen. Ze vormden de fundamenten voor de vier tentoonstellingsthema’s: Vrouwen als rekenmachines, Vrouwen als huismakers, Vrouwen als broedmachines en Vrouwen als lustmachines. In dit artikel vind je de shortlist van de titels die het denken van de samenstellers van deze tentoonstelling hebben beïnvloed.
Donna Haraway – Een cyborg manifest (1985)
Een cyborg manifest van feministisch wetenschapsfilosoof Donna Haraway is een invloedrijk werk dat de grens tussen mens, dier en machine bevraagt. Haraway gebruikt de figuur van de cyborg als metafoor voor een wereld waarin traditionele categorieën zoals gender, natuur en technologie vervagen. Haar visie biedt inspiratie om in de expositie te laten zien hoe vrouwen niet alleen onderwerp zijn van technologische ontwikkeling, maar deze ook naar hun hand kunnen zetten.
Caroline Criado Perez – Onzichtbare vrouwen: Waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen (2019)
Onzichtbare vrouwen van Caroline Criado Perez onthult hoe data, producten en systemen vaak zijn ontworpen op basis van mannelijke standaarden, met ingrijpende gevolgen voor vrouwen. Dit boek was belangrijk voor het onderzoek, omdat het scherp blootlegt hoe technologische ontwikkeling niet neutraal is, maar gendergebonden vooroordelen kan versterken. Perez’ onderzoek bood een fundament voor het begrijpen van structurele ongelijkheid in ontwerp en innovatie, en vormde zo een belangrijke inspiratiebron binnen de tentoonstelling.
Janet Abbate – Recoding Gender: Women’s Changing Participation in Computing (2012)
In Recoding Gender laat wetenschapper Janet Abbate zien hoe vrouwen altijd al een cruciale rol speelden in de ontwikkeling van computertechnologie; van programmeurs in de vroege dagen van de informatica tot sleutelfiguren in de opkomst van software. Abbate maakt duidelijk hoe hun bijdragen vaak zijn genegeerd of weggeschreven in de technologische geschiedschrijving. Binnen het thema Vrouwen als rekenmachines bood dit werk een belangrijk inzicht; het laat zien dat vrouwen niet slechts als ‘menselijke computers’ dienden, maar ook als vormgevers van de (huidige) digitale wereld.
Julie Wosk – Women and the machine: Representations from the Spinning Wheel to the Electronic Age (2001)
In Women and the Machine zet kunsthistoricus Julie Wosk het visueel rijke verhaal uiteen van hoe vrouwen en technologie de afgelopen twee eeuwen (samen) zijn afgebeeld, en hoe die beeldvorming nog voortdurend verschuift. Van vrouwen achter het stuur, in vliegtuigen en fabrieken tot stereotype rollen als ‘gevaarlijke bestuurster’ of robotvrouw. Het boek toont hoe vrouwen enerzijds uitgesloten werden van technische domeinen, maar zich anderzijds actief een plek toe-eigenden. Met beelden als advertenties tot kunstwerken legt Wosk bloot hoe diep geworteld genderstereotypen zijn in onze visuele cultuur. Ze toont echter ook de creatieve manieren waarop vrouwen deze stereotypen tegengaan door vrouwen te tonen die technologie onder de knie te krijgen en hun technische vaardigheden te demonstreren. Dit boek vormde een belangrijke bron om het centrale idee van beeldvorming te onderbouwen in het onderzoek voor de expositie.
Wendy Faulkner en Erik Arnold (red.) – Smothered by Invention: Technology in Women’s Lives (1987)
In Smothered by Invention onderzoeken Wendy Faulkner en Erik Arnold hoe technologie het dagelijks leven van vrouwen beïnvloedt — vaak niet door emancipatie, maar juist door nieuwe vormen van controle of afhankelijkheid. Ze laten zien dat technologie niet neutraal is, maar verbonden is met sociale verhoudingen en aannames over gender. Huishoudelijke apparaten, medische technologie of ‘gebruiksvriendelijke’ innovaties worden lang niet altijd ontwikkeld met vrouwelijke gebruikers in gedachten. Dit boek, in lijn met het boek Onzichtbare vrouwen, biedt een kritisch kader om te onderzoeken hoe vrouwen voortdurend moeten navigeren tussen beloften van technologische vooruitgang en de realiteit van uitsluiting of miskenning.
Ruth Schwartz Cowan – More Work for Mother: The Ironies of Household Technology from the Open Hearth to the Microwave (1983)
In More Work for Mother laat historicus Ruth Cowan zien dat huishoudtechnologie zoals wasmachines, stofzuigers en fornuizen, het werk in huis niet per se verminderde, maar vooral verschoof. Wat vroeger collectieve of mannelijke taken waren, kwamen door technologische vernieuwing steeds vaker op het bord van vrouwen terecht. Het idee van ‘verlichting’ door techniek bleek daarmee vooral een mythe. Binnen het thema vrouwen als huismakers bood Cowans werk een scherp historisch perspectief op de manier waarop technologie juist bijdroeg aan de versteviging van genderrollen in het dagelijks leven.
Bahareh Goodarzi en Daan Borrel – Baren buiten de box: Over hoe de geboortezorg niet voor iedereen gelijk is (2024)
In Baren buiten de box brengen verloskundige dr. Bahareh Goodarzi en schrijver Daan Borrel de ongelijkwaardige zorg in kaart die zwangere mensen in Nederland ervaren. Afhankelijk van sociaaleconomische positie en huidskleur zijn er in Nederland — ondanks een goed georganiseerd zorgsysteem — grote verschillen in gezondheidszorg rondom zwangerschap en geboorte. Daarnaast staat de medische technologie nog lang niet altijd in dienst van het lichaam of de autonomie van de bevallende persoon. Met scherpe analyses en historische context — van de eendenbek tot de vibrator — maakt dit boek inzichtelijk hoe geboortezorg niet alleen medisch, maar ook politiek en cultureel is. Binnen het thema vrouwen als broedmachine bood dit boek een urgent perspectief op reproductie, rechtvaardigheid en de (dubbelzinnige) rol van technologie in de geboortezorg.
Adrienne Rich – Uit vrouwen geboren: Moederschap als ervaring en instituut (1976)
In Uit vrouwen geboren onderzoekt feminist Adrienne Rich de dubbele realiteit van het moederschap: als biologische ervaring en als maatschappelijke instituut. Ze laat zien hoe het moederlichaam historisch is gecontroleerd, gereguleerd en gedefinieerd door systemen buiten de vrouw zelf; van religie tot geneeskunde. Tegelijkertijd pleit ze voor een herwaardering van moederschap als bron van kracht en autonomie. Binnen de tentoonstelling bracht dit boek een diepgravend, feministisch perspectief op de manier waarop vrouwenlichamen in dienst zijn gesteld van reproductie, en hoe vrouwen zich daartoe kunnen verhouden — ook via technologie.
Hallie Lieberman – Buzz (2017)
Buzz van seks- en genderhistoricus Hallie Lieberman vormde waardevolle literatuur voor de tentoonstelling, omdat het de complexe relatie tussen vrouwen, seksualiteit en technologie historisch en cultureel blootlegt. Lieberman volgt de transformatie van vibrators – ooit taboe en fluisterend besproken in besloten kringen – naar volwaardige symbolen van vrouwelijke emancipatie en seksuele autonomie. Het boek slaat een brug tussen de thema’s Vrouwen als broedmachines en Vrouwen als lustmachines. Het toont hoe deze apparaten niet alleen seksuele lust en genot beïnvloeden, maar ook medisch en sociaal geladen zijn geweest. Van 19e-eeuwse medische advertenties tot de rol in de strijd tegen HIV/AIDS en feministische bewegingen. Door de persoonlijke verhalen van pioniers en innovators te verweven met veranderende opvattingen over seksualiteit en gender, biedt het boek een rijk en genuanceerd perspectief op hoe technologie het vrouwelijke lichaam en verlangen vormgeeft.
Joanna Ebenstein – The Anatomical Venus: Wax, God, Death & the Ecstatic (2016)
The Anatomical Venus van curator, designer en fotograaf Joanna Ebenstein leverde waardevolle inzichten voor het tentoonstellingsonderzoek. Ebenstein onderzoekt namelijk hoe het vrouwelijk lichaam via technologie werd gevormd, bestudeerd en begeerd. Haar analyse van 18e-eeuwse wasmodellen die uit elkaar te halen zijn, toont dit proces helder aan. Deze esthetische, erotische en educatieve objecten laten zien hoe vrouwen tegelijk als broedmachine en lustobject werden geënsceneerd. In de modellen – tevens te zien in de tentoonstelling – komen wetenschap, religie en verlangen samen, wat een (problematisch) beeld schept van de vrouw als passief en beschikbaar.
Meer
De films uit Vrouwen als technologie
Van sciencefictionklassiekers tot moderne dramaseries: ontdek hoe films en series onze kijk op vrouwen en technologie mede hebben gevormd. Dit artikel biedt een compleet overzicht van alle filmtitels uit de tentoonstelling Vrouwen als technologie.
Vrouwen in de spotlight
In de tentoonstelling verschillende vrouwen uit het verleden en het heden uitgelicht. Hier vind je een overzicht.
Tijdlijn ontwikkeling van technologie
In de tentoonstelling Vrouwen als technologie is een tijdlijn te vinden van de thema’s emancipatie van vrouwen in Nederland, wet en regelgeving en ontwikkeling van technologie. In dit artikel vind je een uitgebreidere toelichting op het thema ontwikkeling van technologie.
Tijdlijn wet en regelgeving
In de tentoonstelling ‘Vrouwen als technologie’ is een tijdlijn te vinden over wet en regelgeving in Nederland. In dit artikel vind je een uitgebreidere toelichting op deze tijdlijn.
Tijdlijn emancipatie van vrouwen in Nederland
In de tentoonstelling ‘Vrouwen als technologie’ is een tijdlijn te vinden over emancipatie van vrouwen in Nederland. In dit artikel vind je een uitgebreidere toelichting op deze tijdlijn.
Vrouwen als lustmachines
Hypervrouwelijke robots in films en comics zijn geen futuristische fantasieën, maar weerspiegelen diepgewortelde genderstereotypen. Hun ontwerp is zelden neutraal: ze zijn slank, sensueel en gehoorzaam, afgestemd op de mannelijke blik.
Vrouwen als broedmachines
De baarmoeder is misschien wel het meest besproken en gereguleerde vrouwelijk orgaan in de geschiedenis. Niet als onderdeel van een lichaam, maar als abstract, reproductief object. Zelden draaide de aandacht om de baarmoeder zelf, het ging om wat zich erin voltrok: de zwangerschap.
Vrouwen als huismakers
Huishoudelijke technologie lijkt ontworpen om werk te verlichten, maar versterkt vooral bestaande rolverdelingen in het huishouden. Sinds de Industriële Revolutie werd betaald werk buitenshuis steeds vaker aan mannen toebedeeld, terwijl vrouwen onbetaald verantwoordelijk werden voor een steeds professioneler ingericht huishouden.
Vrouwen als rekenmachines
Voordat computers machines waren, waren het vrouwen die de complexe berekeningen uitvoerden. Toen het maken van die complexe berekeningen verschoof van mensenwerk naar machinekracht, veranderde ook de machtsverdeling: wat ooit het domein was van vrouwen, werd geherdefinieerd als mannenterrein.
BodyDrift deel 1: Better Bodies
De werken in het deel ‘Better Bodies’ van de tentoonstelling BodyDrift – Anatomies of the Future delen een fundamenteel vertrouwen in het menselijk lichaam. Het lijf wordt hier uitgebreid, verfraaid, verdedigd en bewapend; het is klaar voor de toekomst.
Vijf minuten met conservator Fredric Baas
Waarom heet de tentoonstelling BodyDrift? Wat zijn de belangrijkste thema’s van de tentoonstelling? En hoe ziet conservator Fredric Baas de toekomst van het menselijk lichaam? Je ontdekt het in dit korte interview.
