De films uit Vrouwen als technologie

Hidden Figures | 2016

Tussen 1940 en 1960 werkten Afro-Amerikaanse vrouwen als wiskundigen bij NACA en later NASA, in een gesegregeerde werkomgeving. Ze werden ingehuurd als human computers en werkten aan complexe berekeningen voor aerodynamica, raketbanen en ruimtevluchten. Ze hadden vaak geen toegang tot de kantines, toiletten of vergaderruimtes die hun witte collega’s mochten gebruiken en kregen minder erkenning, ondanks hun cruciale bijdragen aan de Amerikaanse ruimtevaart. Zo berekende Katherine Johnson (1918–2020) de baan van Alan Shepards eerste ruimtereis en controleerde ze, op zijn verzoek, de berekeningen voor John Glenns historische orbit rond de aarde. Dorothy Vaughan (1910–2008) leidde als eerste zwarte vrouw een afdeling bij NASA en schoolde zichzelf en haar team in programmeertalen. Mary Jackson (1921–2005) werd NASA’s eerste zwarte vrouwelijke ingenieur, na een jarenlange strijd om toegang te krijgen tot de benodigde technische opleidingen, die toen alleen voor witte studenten toegankelijk waren.

Films als Weird Science (1985) en Revenge of the Nerds (1984) droegen in de jaren 80 bij aan het beeld van de computernerd als slim, sociaal onaangepast en vooral: mannelijk. In Weird Science creëren twee jongens een ideale vrouw met hun computer. Een dienend fantasiefiguur die hun zelfvertrouwen geeft.
In Revenge of the Nerds probeert een vrouwelijke student te coderen, maar faalt. Een mannelijke student neemt het over en lost het op, terwijl zij bewonderend toekijkt. De boodschap is helder: technologie is mannelijk terrein, vrouwen staan ernaast.
Deze scènes weerspiegelen een bredere culturele verschuiving. In de jaren 80 werd technische vaardigheid steeds sterker gekoppeld aan mannelijkheid. De computer werd in media, onderwijs en marketing gepositioneerd als iets voor jongens. Vrouwen verdwenen uit beeld als makers. Deze films bevestigen op luchtige wijze hoe diep de scheiding tussen ‘vrouw’ en ‘techniek’ in de cultuur werd verankerd.

Rosey the Robot is de huishoudelijke hulp van het futuristische gezin The Jetsons van de gelijknamige Amerikaanse animatieserie (1962-1987). Met haar haar forse voorkomen, huishouduniform en dienstbare karakter is ze een bijna exacte kopie van het mammy-stereotype. Deze raciale karikatuur vindt zijn oorsprong tijdens de slavernijperiode in de Verenigde Staten, toen veel zwarte vrouwen tot huishoudelijk werk werden gedwongen. In films, reclames en literatuur werden ze steevast neergezet als toegewijde, onzelfzuchtige dienstboden van witte gezinnen. Het mammy-stereotype diende om de economische en sociale positie van zwarte vrouwen als huishoudsters te rechtvaardigen door hen af te schilderen als zogenaamde natuurlijke verzorgers. Zo werd hun reductie tot huishoudelijke taken gelegitimeerd en witte dominantie behouden. Hoewel Rosey een robot is, belichaamt ze hetzelfde beeld: ze bestaat in de serie alleen binnen de witte familie, is gehoorzaam en altijd klaar om te dienen.

Blade Runner | 1982
Blade Runner 2049 | 2017

De films Blade Runner en Blade Runner 2049 spelen zich af in een dystopische toekomst waarin replicants (mensachtige robots) een bedreiging vormen voor de mensheid. Blade Runner vertelt het verhaal van detective Rick Deckard, die jacht maakt op ontsnapte replicants in een futuristisch Los Angeles. Vrouwenrollen spelen hierin een belangrijke rol, zoals Rachael, een replicant die aanvankelijk niet beseft dat ze een kunstmatige creatie is, en Pris, een replicant die zich verzet tegen haar lot.

Blade Runner 2049 volgt agent K, een replicant en blade runner, die tijdens zijn onderzoek ontdekt dat een replicant mogelijk in staat is geweest zich voort te planten. Deze ontdekking heeft verstrekkende gevolgen voor de toekomst van zowel replicants als mensen. De film presenteert opnieuw sterke vrouwenrollen, waaronder Joi, een holografische AI die verlangen naar authenticiteit belichaamt, en Luv, een krachtige replicant die loyaliteit en geweld combineert.

Metropolis | 1927

Metropolis is een Duitse sciencefictionfilm die zich afspeelt in een futuristische stad waar de samenleving sterk verdeeld is tussen rijke industriëlen en onderdrukte arbeiders. Het verhaal volgt Freder, de zoon van de heersende klasse, die verliefd wordt op Maria, een spirituele leider van de arbeidersklasse. Een centrale rol is weggelegd voor de vrouwelijke robot, ook gespeeld door Brigitte Helm. In opdracht van de industrieel Rotwang wordt een androïde gebouwd naar het evenbeeld van Maria, bedoeld om verwarring en opstand onder de arbeiders te zaaien. Deze robot-Maria is sensueel, manipulatief en ontwrichtend en wordt uiteindelijk gezien als een bedreiging die vernietigd moet worden. De film toont hoe vrouwelijke technologie wordt beladen met projecties van lust, angst en controleverlies. Metropolis is daarmee een vroege reflectie op gender, macht en technologie.

Her | 2013

Her is een sciencefictionfilm over liefde en technologie. Het verhaal volgt Theodore Twombly, een eenzame man die een romantische relatie aangaat met een geavanceerd besturingssysteem genaamd Samantha (stem van Scarlett Johansson). Samantha is geen robot met een fysiek lichaam, maar een stemgestuurde AI die zich ontwikkelt tot een zelfbewust en emotioneel complex wezen. Haar groeiende autonomie en verlangen naar zelfontplooiing leiden ertoe dat ze zich uiteindelijk losmaakt van Theodore. De film toont hoe niet-lichamelijke vrouwelijke AI’s worden geprojecteerd met menselijke verlangens, angsten en uiteindelijk als ontwrichtend kunnen worden ervaren.

Real Humans (Äkta människor) | 2012–2014 

Deze Zweedse sciencefictionserie speelt zich af in een alternatieve tegenwoordige tijd waarin mensachtige robots, zogeheten hubots, een integraal onderdeel van de samenleving zijn geworden. De serie verkent thema’s als integratie, gelijkheid, identiteit en de grenzen tussen mens en machine.
Vrouwelijke hubots spelen een centrale rol in deze thematiek. Mimi is een geavanceerde hubot die leert omgaan met menselijke emoties en verlangens, en zich ontwikkelt tot een autonoom individu. Andere vrouwelijke hubots zoals Bea vertegenwoordigen een radicalere vorm van bewustzijn en verzet tegen onderdrukking. De vrouwelijke robots in Real Humans worden vaak zowel begeerd als gevreesd.