Dit artikel van Emma Curves verscheen eerder in de Volkskrant onder de titel ”De moderne ’tradwife’ is anti-woke, anti-feministisch en anti-carriére” op 8 augustus 2023.  

Tijdens een bruiloft wordt de liefde gevierd met alle rituelen en symbolen die daarbij horen. Of is dat tegenwoordig anders?

Iedereen heeft een sterk beeld van romantiek: branden kaarsen, pianomuziek en samen op en galopperend paard de zonsondergang tegemoet. Waar komt dit beeld vandaan?

Matchende jassen, fietsen en allebei een afritsbroek aan. Het bekende ANWB-koppel lijkt vooral iets Nederlands, maar is dat ook zo? En houdt het ontwerpteam van ANWB rekening met deze koppels bij het ontwerpen van een nieuwe collectie?

Meebewegen met de natuur: het kan, het moet Dit soort vergezichten veroorzaakt jeuk bij projectontwikkelaars, vastgoedboeren en investeerders. Deze kaart is een ruwe en indicatieve schets van hoe Nederland er over een eeuw uit kan zien. Hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans is geen waterbouwkundig ingenieur en zelfs geen klimaatdeskundige. Als dat hele gebied onder water komt…

Omineus advies voor afsluiting Zeeland Twee dagen voor het noodlot toeslaat presenteert ingenieur Johan van Veen aan zijn bazen een ambitieus plan om de zeearmen in Zuid-West Nederland deels af te dammen. Het is een ruwe schets, zeker geen technisch ontwerp, maar het idee is duidelijk. Het doel komt overeen met Lely’s plannen voor de…

Kustlijnverkorting waar technisch mogelijk Vele bedijkingsplannen van de Zuiderzee Vereeniging zijn voorafgegaan aan dit ontwerp van Cornelis Lely e.a., en ook dit plan was zeker niet de laatste publicatie voor men overging tot de aanleg. Lely was niet alleen een bevlogen ingenieur, hij was ook een gewiekst politicus. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij minister…

De natuurlijke Rijn ‘gemoderniseerd’ Vóór de moderne tijd is de Rijn ongeveer twee keer zo lang als de rechte lijn van stad naar stad: de rivier meandert sterk en stroomt traag. De rivier heeft daardoor veel bergingscapaciteit, zeker met alle ruime uiterwaarden en dijken ver van de rivier. In die uiterwaarden wemelt het echter van…

Stroomgebied van de Rijn Op deze hoogtekaart van het stroomgebied van de Rijn zijn nationale grenzen nog aangegeven, maar voor het watermanagement moeten we naar het hele stroomgebied kijken. Nederland is sterk afhankelijk van Rijnwater, zowel qua hoeveelheid als kwaliteit. Het smelten van Zwitserse gletsjers heeft gevolgen voor de beschikbaarheid van water in de zomer:…

Vluchtelingenkamp als stad in wording In kamp Domiz in Noord-Irak wonen bijna 60.000 gevluchte Syrische Koerden. Ze verwachtten weer snel terug te kunnen keren, maar de meesten verblijven daar inmiddels al jaren. Het kamp telt twaalf wijken vol tentwoningen, twee ziekenhuizen en zeven scholen. De gemeenschap hanteert eigen wetten en regels. Veel vluchtelingen hebben werk…

De eerste Coronapandemie? Niet alleen mensen en dieren, ook ziektekiemen trekken de wereld rond. In mei 1889 ontdekken artsen een geheimzinnige longziekte in Boechara (Centraal-Azië). Longontsteking en hoofdpijn zijn de belangrijkste symptomen, en sommige patiënten klagen ook over smaak- en reukverlies en extreme vermoeidheid. De eerste maanden breidt deze ‘Russische influenza’ zich langzaam uit in…

Veilig reizen op de sterrenstand: Japan Deze handgekleurde kaart was oorspronkelijk in harmonicavorm maar is ter bescherming ruim gedoubleerd en op stokjes gerold. U ziet het Japan van midden 19de eeuw, kort vóór de Amerikaanse kanonneerbootdiplomatie het land uit zijn isolement dwingt. Het is een ‘dochuzu’, een routekaart met kompasaanduidingen voor landheren en soldaten, kooplieden…

Massatoerisme begint op de Rijn De Midden-Rijn wordt al tijdens de Napoleontische Oorlogen niet meer gezien als grens, maar in het Duits bezongen als dé romantische rivier. Engelse schilders als Turner en dichters als Lord Byron maken na Waterloo legendarische impressies van de Rijn in beeld en woord. In mei 1827 beginnen twee stoomboten tussen…

Alleen tijdzones Deze fascinerende digitale kaart van de site ‘Cartographers without Borders’ bakent de tijdzones op de wereldbol af. Sinds 1972 is de moderne tijdstandaard (UCT) gebaseerd op een atoomklok die is afgestemd op de rotatie van de aarde. De UTC is de opvolger van de ‘Greenwich Mean Time’ (GMT) en verschilt daar hoogstens één…

Occupy Wall Street Als de kredietcrisis huizenprijzen doet kelderen en miljoenen mensen hun hypotheek niet meer kunnen betalen dreigt najaar 2008 Wall Street te crashen. Om een nieuwe, nu wereldwijde economische crisis te voorkomen organiseren Bush en Obama een omvangrijke financiële reddingsoperatie voor investeringsbanken. Door de kosten van hun speculatieve braspartij op het conto van…

De wereld van IT&T Wetenschapsillustrator Edes Harrison speelt bij de opkomst van Amerika als supermacht een sleutelrol in nieuwe cartografische perspectieven die het alledaagse ruimtelijke denken overhoop gooien. Deze afstandsgetrouwe tweepuntskaartprojectie presenteert vanuit twee middelpunten de hele wereld, waarbij plaatsen op dezelfde afstand van zo’n centrum steeds op één cirkel liggen. Hier staan de gekozen…

Officiële kaart van het Suez-kanaal Deze zeldzame chromolithografische kaart van een waterweg zonder sluizen (dikkerode lijn) door de landengte tussen Port Saïd en Suez verschijnt drie jaar voor de grootse opening van het Suezkanaal. Het is een uitgave van de verantwoordelijke naamloze vennootschap en bedoeld om haar moderne megaproject te promoten en om cadeau te…

Eerste moderne kaart van Overijssel In de negentiende eeuw verdwijnen niet alleen ongemeten en onbeschreven plekken van onze wereldkaart, ook het binnenland wordt nader in kaart gebracht. Op basis van driehoeksmeting van ons land door Kraijenhoff en van systematische karteringen door het Kadaster worden nu op aandringen van de minister van Binnenlandse Zaken nauwkeurige provinciekaarten…

De meest gebruikte kaarten: muntgeld We betalen er steeds minder mee, maar zelfs onze munten hebben een kaart. De vijfeurocent toont een globe met in het midden Europa. De vijftigeurocent toont de Europese Unie, ongeacht of landen de euro hebben ingevoerd, en op de twee-euromunt staat heel Europa, inclusief Noorwegen en Europees Rusland. Vóór 2007…

Sovjetplattegronden van Nederlandse steden Meteen na de Tweede Wereldoorlog geeft Stalin opdracht de wereld en alle landen en relevante steden in kaart te brengen. Het is het grootste kartografische project ooit. Vrijwel alle grotere Nederlandse steden zijn gekarteerd in schalen 1:10.000 of 1:25.000. De kaarten zijn in Rusland nog steeds ‘secretno’, geheim. Dordrecht en Maastricht…

Dreigende atoomaanval op West-Europa Deze Poolstalige oefeningskaart voor een grootschalige aanval vanuit het oosten werd in 2005 openbaar gemaakt uit een Pools staatsarchief. Het aanvalsplan behelst het gooien van ‘tactische’ kernbommen op West-Europa, maar niet op de kernmachten Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Die bommen heten ‘tactisch’, maar zijn tot drie keer krachtiger dan die op…

Berlijns levenslijn tijdens landblokkade Deze propagandafolder met cartografische infographics toont hoe een luchtbrug de landblokkade van West-Berlijn door de Sovjets in 1948 ontkracht. De folder visualiseert de logistieke operatie die nodig is om mensen, voedsel, brandstof en bouwmaterialen voor 2,5 miljoen WestBerlijners per vliegtuig op hun bestemming te krijgen. Als deze folder na tien maanden…

Duitse kolonie voor boeren-soldaten Reichskommissar Himmler geeft SS- en Polizeiführer Globocnik van het district Lublin de leiding over het Germaanse kolonisatieproject in de regio rond Zamosc, nu in Zuid-Oost Polen. Nadat hier de Joden al gedeporteerd zijn worden in 294 dorpen van november 1942 tot augustus 1943 zo’n 110.000 Polen en Oekraïners opgepakt en rasmatig…

Het getto van Warschau Rond 12 november 1940 tekent ‘SSSturmbannführer’ Max Jesuiter op een geheime militaire plattegrond van Warschau met paars potlood het nieuwe gebied van het Joodse getto. Het plan komt voort uit een verordening van de Duitse gouverneur, maar de grillige grenzen zijn het resultaat van ruzies tussen Joden en Polen over de…

Elke stip = tien Joden In januari 1941 eist Hans Böhmcker, de ‘Beauftragter des Deutschen Reiches’ voor Amsterdam, een inventarisatie van de verspreiding van de Joden over de stad. Binnen tien dagen hebben twintig ambtenaren een eerste overzicht gereed. Daarna verzamelt de gemeente verdere gegevens over de Joden. In mei 1941 zijn er volgens het…

Het oude en het nieuwe Europa Deze nazikaarten zijn speciaal gemaakt voor de tentoonstelling ‘Autobahn und Wasserstrasse’ voor Donauvazalstaten die Rijksminister Todt (Bewapening en Munitie) in 1942 organiseert in Budapest, Belgrado, Sofia en Boekarest. Links staat het ‘Oude Europa’, met zijn rivaliserende natiestaten in verschillende kleuren. Opvallend is de Britse maritieme grootmacht die met haar…

Tweede atoombom verwoest Nagasaki Dit sobere rapport analyseert het effect van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki (6 en 9 augustus 1945) vergeleken met ‘gewone’ bombardementen op andere Japanse steden. ‘Nagasaki’ is minder effectief dan ‘Hiroshima’ door het heuvelachtige terrein, maar het effect zou groter zijn doordat de zware industrie hier wél zou zijn uitgeschakeld….

Verwoesting en val van Berlijn Dit is het zwaar gerestaureerde werkexemplaar van generaal-majoor Safaryan, commandant van de 89e Armeense infanteriedivisie, en afkomstig uit zijn erfenis. Van de kaart valt af te lezen hoe de divisie te werk ging tijdens de Slag om Berlijn in april 1945. De divisie valt aan vanuit het noorden (Wilhelmsruh) en…

Hollywood-geïnspireerde ‘debriefingskaart’ Vier grote vellen verbeelden de deelname van een Amerikaanse divisie aan de opmars van de geallieerden na D-day. Het fraai vormgegeven frame vertelt het verhaal van de 79ste divisie. Het begint bij de opleidingskampen in de Verenigde Staten en Engeland, en gaat langs alle plaatsen waar de divisie doorheen kwam. Daarnaast zijn bijzondere…

Oorlogssucces als reclame Oorlog werkt altijd als een katalysator voor technologische vernieuwingen. Tegen die achtergrond past de Amerikaanse ontwikkeling van een efficiëntere benzine die het vliegbereik vergroot. Deze ‘superbrandstof’ heeft een hoger octaangehalte, dus meer ‘vliegende paardenkrachten’, meer snelheid en laadvermogen en een groter bereik zonder zwaardere motor. B17’s, of ‘flying fortresses’ zoals ze genoemd…

Vrolijke ‘Rollbahn’ naar Moskou In januari 1942 geeft de propaganda-afdeling van de Wehrmacht toestemming voor de publicatie van deze kaart en een begeleidend fotoboek. Het lijkt een filmische, frisse en vrolijke kaart, maar de consequenties van de hier verbeelde oorlog zijn gruwelijk. Tijdens Operatie Barbarossa rukt de Ulmer-divisie op om een inval te doen in…

Tokyo als modern design Zelfs met de slimste ontwerpmethoden om het onder- en bovengrondse spoornetwerk te schematiseren ontstaat in de grootste metropool ter wereld een bijna onoverzichtelijke lijnenbrij. Dit is dan ook een schematische kaart van bijna al het openbare zware railvervoer in Groot-Tokyo: een megametropool van 35 miljoen inwoners met een netwerk van bijna…

Parijs: moderniteit tegen revolutie Op initiatief van Napoleon III, de laatste monarch van Frankrijk, moderniseert Georges-Eugène Hausmann, de prefect van de hoofdstad, de Parijse stadsstructuur en het stratenpatroon. Napoleon III maakt daarvoor zelf de schetsontwerpen. Bij de publicatie van deze kaart (1867) is het werk grotendeels voltooid. De stad wordt gezien als een levend organisme…

Waterlinie hindert uitbreiding Utrecht Voor Utrecht krijgt Hein Berlage de opdracht een uitbreidingsplan te ontwerpen, samen met directeur Publieke Werken L.N. Holsboer. Berlage is inmiddels een gelauwerd stedenbouwer. Utrecht ligt bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie, dus houdt het duo rekening met het schootsveld van de forten (zie de grijze cirkels). Stadsuitbreiding plannen zij noodgedwongen naar…

Het eerste streekplan: IJsselmonde In opdracht van particuliere Rotterdamse investeerders ontwikkelt het architectenbureau Grandpré Molière, Verhagen & Kok in 1921 een uitbreidingsplan voor de Zuidoever van Rotterdam. Het eerste ‘streekplan’ van Nederland betrekt het hele eiland IJsselmonde erbij. Er is ruimte nodig voor intensieve industrialisatie en arbeiderswijken, maar ook voor zware infrastructuur én groene en…

Amsterdam als functionele stad Cornelis van Eesteren heeft als stedenbouwkundig ontwerper grote invloed op de stadsontwikkeling in Nederland. Vanaf 1929 is hij directeur van de AmsterdamseDienst Publieke Werken, waar hij met Th. van Lohuizen het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) vormgeeft. Zijn manier van ontwerpen en tekenen wordt sterk beïnvloed door het ‘Congrès International d’Architecture Moderne’, een…

Chinees heropvoedings- en strafkamp Aan de weg naar Ghulja, een stad in de autonome Chinese regio Xinjiang dichtbij de grens met Kazachstan, ligt een van de 381 (!) interneringskampen waar vooral Oeigoerse moslims ‘heropgevoed’ worden. De plattegrond toont in vogelvlucht kamp Mongolkure en is gemaakt voor de installatie ‘Investigating Xinjiang’s Network of Detention Camps’ voor…

Bipolaire Chinese wereldkaart Deze verticale wereldkaart zet Europa neer als aanhangsel van Azië. Noord-Amerika staat op zijn kop en is afgesneden van ZuidAmerika, en Afrika ligt excentrisch. Hier staan het ‘Rijk van het Midden’ en de Indische Oceaan centraal. Daaromheen ligt immers de focus van het ‘Belt and Road Initiative’, het grootste infrastructuurproject ooit, dat…

Coca-Cola verovert de wereld Boris Artzybasheff staat bekend om zijn surrealistische illustraties in populaire Amerikaanse tijdschriften. Deze tekening op het omslag van Time Magazine, waarop Coca-Cola een blije baby-wereldbol zijn fles geeft, hoort bij een artikel over de marketingstrategie waarmee deze ‘company’ de wereld wil veroveren. Coke bottelarijen reisden tijdens de Tweede Wereldoorlog met de…

Istanbul en de Bosporus Deze zeldzame stafkaart is, zoals het colofon in Ottomaans-Turks vermeld, afkomstig uit de Drukkerij van de Verenigde Chefs van Staven. Pas laat in de 19e eeuw neemt het Ottomaanse leger kaarttechnieken van Frankrijk en Duitsland over, inclusief de standaardschaal 1:50.000 (1cm op de kaart is 500m op de grond), maar wel…

Leopolds schrikbewind in Congo De Conferentie van Berlijn bestemt in 1885 Kongo-Vrijstaat (een gebied van 76 keer de grootte van België!) tot persoonlijk bezit van koning Leopold II. De kaart verdeelt met kleuren het land in diverse concessiegebieden. Particuliere ondernemingen ontginnen hier grondstoffen, vooral rubber voor de transportindustrie, en trekken zich daarbij niets aan van…

Van wilden naar verlichten Deze morele en politieke kaart wordt vana 1821 vaak herdrukt, ook in de School Atlas van Woodbridge en de niet genoemdecoauteur Emma Willard. De atlas verbeeldt geografisch voor schoolkinderen en het grote publiek Westerse superioriteit door een moderne benadering van het beschavingsproces. De ontwikkeling van wilden, via barbaren, halfbeschaafden en beschaafden…

Kaart van de hel bij Passendale In oktober 1917 worden nieuwe aanvallen richting Passendale voorbereid als Canadese, Australische en Nieuw-Zeelandse troepen het Britse leger versterken. Spervuur vanuit de artillerielinie moet, over de eigen infanterie heen, obstakels en vijandelijke soldaten uitschakelen. De infanterie hoeft dan slechts verwoeste grond te bezetten. Zo’n aanval moet over de hele…

Etnografische kaart van de Balkan Etnografische kaarten van de Balkan kennen grote verschillen, afhankelijk van de maker en het land van herkomst. De keuze van de relevante taaldata (moedertaal, schooltaal, kerktaal, markttaal of officiële taal) hangt af van de gebiedsaanspraken die daarmee gelegitimeerd kunnen worden. Vooral rond Ottomaans Macedonië botsen zulke ideologische visies. De kaart…

Taalkaart van Duitsland In 1834 stelt Karl Bernhardi, bibliothecaris te Kassel, aan landelijke historische verenigingen voor een taalkaart van de Duitse natie te maken. In het romantischnationalisme bepaalt de geschiedenis van een volk in hoge mate de ontwikkeling van hun nationaal bewustzijn, en een culturele eenheid is vooral af te lezen aan de gemeenschappelijke taal….

Schoolwandkaart van Nederland Eind 19e eeuw maakt de ontwikkeling van de lithografie het mogelijk om gekleurde vlakken te drukken. Op deze schoolkaart van hoofdonderwijzer C.A.C. Kruyder uit Zwolle is de zee groen en het land zwart. De donkere, onheilspellende uitstraling van deze wandkaart wordt enigszins verlicht door provinciegrenzen wit te stippelen, de rivieren en meren…

Hoogheemraadschap van Schieland Met deze art-deco kleurenlitho in vier bladen viert dit Hoogheemraadschap haar 650-jarig jubileum. Het omslaggebied en de oppervlaktematen van de polders staan op de kaart, evenals de molens en gemalen. Let op de grappige fake-familiewapens links.

Verschuivende katoenimporten Charles J. Minard is de grondlegger van de infograph, een informatieve visuele representatie van ruimtelijke en statistische data op een geografische ondergrond. Op deze drie infographics met de katoenimporten in de jaren 1858, 1864 en 1865 toont Minard de crisis op de Europese textielmarkt door toedoen van de Amerikaanse burgeroorlog. Elke millimeter breedte…

Map of the Cotton Kingdom De Amerikaanse landschapsarchitect Frederick Law Olmsted (die ook het Central Park in New York ontwierp) bereist vanaf 1852 als journalist het zuiden van de Verenigde Staten. Aan het begin van de burgeroorlog bundelt hij zijn verslagen voor het Britse publiek in The Cotton Kingdom. Hij beschrijft het systeem van slavenplantages:…

Manchester katoenhoofdstad Deze plattegrond van Manchester uit 1829 is verdeeld in cirkels, die weer onderverdeeld zijn in kleinere secties. Het centrum wordt gevormd door de Beurs voor Textielhandel, ook al staat deze niet in het midden. Met alfabetisch gerangschikte sectoren en een aparte namenlijst zijn straten snel te vinden op deze moderne en functionele plattegrond….

Schrijven mensen nog steeds liefdesbrieven? Of zijn deze inmiddels vervangen door kaartjes en appjes? En hoe ziet de liefdesbrief van de toekomst er uit?

Kleurenlitho Britse eilanden Geologie en paleontologie worden belangrijk bij het lokaliseren van ontginbare grondstoffen. Deze kleurenlitho van de Britse eilanden geeft een overzicht van de aardkundige kennis van het gebied, de vorming van gesteenten en sedimenten in de aardkorst, en van fossiele resten van organismen onder het aardoppervlak.

Kolenvelden van Noordwest Engeland Deze kaart met de velden van het Hartlepool kolendistrict in Noordwest Engeland geeft informatie over alle grondeigenaren, de te betalen percentages over de opbrengst van de mineralen, en het moderne netwerk van mijnen, spoorwegen en arbeidersdorpen.

Kanalenkaart Op deze kaart met 28 kanalen in Noordwest Engeland is elk kanaal apart gekleurd, met vermelding van de maximale lengte en breedte voor boten. Per kanaaldeel worden in ‘feet and inches’ ook de waterstanden boven zeeniveau bij eb aangeven.

Plattegrond Liverpool Deze kaart van Liverpool is bedoeld om ‘nuttige kennis’ te bevorderen. Deze stad met haar havendokken wordt rijk van haar hoofdrol in de Britse slavenhandel en daarna van de invoer van ruwe katoen van de slavenplantages in het zuiden van de Verenigde Staten.

Savannah Rivier, Georgia Deze moderne kustkaart toont de Savannah-rivier in Georgia, vanaf de monding tot de gelijknamige stad. Ieder navigatiebaken en elke boei staat ingetekend en de dieptes van de rivierbedding wordt aangegeven in vadems. Savannah is belangrijk als havenstad voor de katoenplantages in haar achterland tot de blokkade van de rivier tijdens de Amerikaanse…

Exponentieel groeiend Brits spoorwegnet Charles Cheffins’ kaart toont een natie in volle vaart door bestaande spoorlijnen in zwart te tonen, de lijnen in aanbouw in rood aan te geven en geprojecteerde lijnen blauw te maken.

Eerste Wereldtentoonstelling in Londen Het internationale karakter van de eerste ‘World Fair,’ met zijn spectaculaire shows van de toonaangevende Britse industrie, blijkt uit James Wylds speciale plattegrond van Londen: de titels en legenda staan ook in het Frans en het Duits.

Scheepvaartroutes en Brits Imperium Deze wereldkaart in mercatorprojectie presenteert het Britse imperium (in rood) op het hoogtepunt van haar macht. Koude golfstromen zijn blauw, warme stromen zijn roze. De kaart toont de talrijke routes van stoomschepen tussen de grotere havens. De drie inzetten noemen de rederijen die regelmatige lijndiensten exploiteren.

Nederlandse handelsatlas De Haagse hoofdonderwijzer J.J. ten Have ontwerpt de eerste Nederlandse handelsatlas. Hierin visualiseert hij reeksen economische gegevens in simpele kaarten. Op dit kaartje zien we hoe tijdens de 19e eeuw de industriële revolutie vaste voet aan de grond krijgt van Wallonië en het Ruhrgebied tot Plojesti en de Donbas (het Donetsbekken). Ten Have…

Prestigieus Noord-Hollands kanaal Deze drietalige overzichtskaart van het Noord-Hollands kanaal viert de ingebruikneming van dit prestigieuze project. Willem I, de ‘kanalenkoning’, gafheeft opdracht gegeven tot het graven van dit 80 km lange kanaal van 37 meter breed en 5,68 meter diep. Paarden trekken nu binnen een etmaal houten zeeschepen van Den Helder naar Amsterdam.

Militair-topografische kaart In 1854 is de Peel nog 75 km lang en ± 15 km breed; een landschap met heidevelden, zandduinen, veel vloeibare grond en moeras (hoogveen), en ondiepe plassen. Men begint dit ‘onland productief te maken door het graven van vaarten voor de afwatering en het transport van zwarte turf. In 1921 sticht de…

Spoorwegkaart van Nederland Deze spoorwegkaart van een sigarenfabriek in Kampen toont het netwerk van spoor- en tramwegen van Nederland in 1912. Concurerende maatschappijen verzorgen de exploitatie. In 1909 voert de overheid één nationale tijd in, zodat verwarrende dienstregelingen met plaatselijke tijden verdwijnen.

Wielrijders en automobilisten rond Den Haag Na oprichting van de Provinciale Waterstaat in 1875 gaat de provincie Zuid-Holland zich weer bemoeien met vaarwegen, spoor- en tramlijnen, en grint- en zandwegen, die ook op deze kaart onderscheiden worden. Het afschaffen van tollen op de wegen stimuleert het verkeer.

Elektrificatie in Zuid-Holland  Deze provinciekaart toont de geëlectrificeerde en de niet geëlectrificeerde gemeenten plus de gemeenten waar nog onderhandeld wordt over aansluiting. In 1924 begint de Leidse Lichtfabriek ook met de levering van goedkope stroom voor huisverwarming.

Ruilverkaveling in Staphorst Vanaf 1924 is ruilverkaveling mogelijk met instemming van de meerderheid van de belanghebbenden. In Staphorst, waar boerengronden van twintig meter breed soms wel een lengte van vijf kilometer hebben, brengt deze herindeling het aantal kadastrale percelen terug van 13.000 naar 1900.

Nationaal Park Veluwezoom De ‘Veluwezoom’ wordt in 1930 het eerste nationale park van Nederland. Natuurmonumenten wil niet alleen bedreigde gebieden beschermen maar ook de bezoekers de natuur beter doen kennen en liefhebben. In 1939 zijn er verspreid over heel Nederland al negentig staatsnatuurmonumenten.

Belgique en Nederlanden Eeuwenlang vormen ‘de Nederlanden’ en ‘de Lage Landen’ Germaanse synoniemen voor het romaanse ‘Belgica’ of ‘Belgique’ en ‘Pays-Bas’. Op deze kaart uit 1837, die identiek is aan de versie uit 1827, is dat nog steeds zo. Alleen een inzetkaartje linksboven verwerkt de Belgische opstand (1830) en vervangt ‘Pays-Bas’ door ‘Belgique’ en ‘Hollande’.

Wandkaart van het Koningrijk Midden 19e eeuw doet de wandkaart zijn intrede in het klaslokaal. De handgekleurde kaart toont de elf provincies, met de provinciale en arrondissementshoofdsteden, de kleinere steden, dorpen en gehuchten, en de land- water- en spoorwegen. Ook zien we de Nederlandse koloniën en het Groothertogdom Luxemburg dat tot 1890 een personele unie…

Koninkrijk Pruissen Binnen lichtblauwe grenzen toont de overzichtskaart van de Atlas des Königreichs Preussen het Pruisische rijk na het Congres van Wenen (1815), dat Pruissen grote gebieden van met name het westen van ‘Duitsland’ heeft. Om verwarring te voorkomen ziet u hier ook een vergelijkbaar kaartbeeld van de periode 1815-1861 uit de Preussen-Atlas, die met…

Geallieerde en Duitse loopgraven Deze geheime kaart (1:20.000) van september 1918 toont zowel de Duitse (blauw) als de geallieerde (rood) loopgraven in overdruk, en mag dus niet aan het front zelf worden gebruikt. Als Duitsland na de Russische revolutie vijftig oostfront-divisies vrijmaakt en die snel naar het westfront verplaatst, weet generaal Ludendorff met een lenteoffensief…

Koninkrijk Beieren Deze moderne statistische kaart accentueert de districten met hun bestuurlijke en militaire hoofdplaatsen, maar geeft de hoofdstad München de meeste instantiesymbolen. Deze praktische kaart bevordert daarmee de ruimtelijke identificatie van de Beierse bevolking met het nieuwe koninkrijk, met haar moderne bestuurlijke indeling en functieverdeling.

Duits-Franse taalgrens in de Elzas Deze kaart maakt onderscheid tussen regio’s waar Duits of Frans als moedertaal wordt gesproken en signaleert gemengde tussengebieden. De annexatie van de Elzas door Bismarck en de Duitse staten wordt hier gelegitimeerd op basis van ‘taalkundige mensenrechten’.

Kantoorkaart van het Duitse Rijk Deze wandkaart, die als zestien gratis bijlagen bij Henzes Illustriertem Anzeiger verschijnt, presenteert het Duitse Keizerrijk zoals het in januari 1871 in de spiegelzaal van Versailles werd gesticht. De kaart bedient echter ook liberale kringen door zich te focussen op industrie en handel.

Vreemde volksstammen in het Duitse Rijk De geograaf en cartograaf Paul Langhans is gangmaker voor een etnocentrische geopolitiek. Dat blijkt ook uit deze kaart die primair de overwegende taal onderscheidt en secundair de religie markeert in protestant (helder) en katholiek (grijzig). Niet-Duitstalige meerderheden, hier ‘vreemde volksstammen’ genoemd, moeten maar assimileren.

Plattegrond van Sarajevo Met de Eerste Wereldoorlog komt einde aan een stabiele periode in Europa. Op deze plattegrond van Sarajevo markeert de rode X de plek waar de Bosnische Serviër Gavrilo Princip op 28 juni 1914 een aanslag pleegt op aartshertog Frans Ferdinand en zijn vrouw Sophie. Een maand later valt Oostenrijk-Hongarije ter vergelding Servië…

België in 1914 Deze militaire overzichtskaart, met enkele aantekeningen over oprukkende Duitse troepen, benadrukt het militaire belang van de forten rond Antwerpen, Namen en Luik. België wordt verslagen op de Westhoek bij de rivier de IJzer na.

Vastlopen van bewegingsoorlog Deze postkaarten gaan over het verlengen van het front en het vastlopen van de Duitse bewegingsoorlog in Noord-Frankrijk in 1914. Keizer Wilhelm en de Franse opperbevelhebber Joffre verbeelden de verschillende veldslagen door middel van een vuistgevecht.

Duitse propagandakaart 1914 Deze complexe Duitse propagandakaart van eind 1914 geeft vermakelijke typeringen van het begin van de Eerste Wereldoorlog in Europa.  Maar het lachen om dergelijke cartoonkaarten zal veel mensen spoedig vergaan.

Südtirol of Alto Adige Deze etnisch-linguïstische kaart legitimeert de Italiaanse aanspraken op het gebied tussen hun bestaande (rode) grens en de ‘natuurlijke’ (bruine) grens die over de waterscheiding loopt. Daar zou de meerderheid van de bevolking Italiaans spreken (roze). De ‘Tiroler Volksbund’ wil volgens dit propagandakaartje ook ‘de Zeven Gemeenten’ met haar Hoogduitse taal (het…

Zo staat de oorlog ervoor De pamfletkaarten ‘Zo staat de oorlog ervoor’ worden elke twee weken uitgegeven in opdracht van het Duitse leger. De voorkant van dit exemplaar van eind juli 1915 meldt bovenaan recente gevechten aan het westfront en aan het oostfront. Het verloop van de fronten is met datumlijnen te volgen.

Opblazen heuveltoppen onder Ieper Op deze overzichtskaart (1:40.000) is Ieper prominent in beeld; het dorp Passendale/Passchendaele ligt ten noordoosten van de frontstad. Het Britse leger begint met een succesvolle aanval op de heuvelrug ten zuiden van Ieper, van waaruit Duitse artillerie de omgeving domineert. Engelse mijnwerkers graven hier diepe tunnels en op 7 juni 1917…

Kaart van de verwachte tegenaanval Britse officieren verkennen hier waar, wanneer en met welke eenheden de vijand terug zou kunnen slaan. Op deze kaart (1:20.000) van zo’n potentieel Duits tegenoffensief op 1 oktober 1917 worden loopgraven en versterkte posten in rood aangegeven. Passendale staat bovenaan in het midden.

Zelfbeschikkingsrecht der volkeren In Londen verschijnt deze propagandakaart als reactie op het plan van de Amerikaanse president Wilson. Die drukt in Versailles namelijk een herschikking van de kaart van Europa door op basis van het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren binnen de tirannieke grootmachten van Midden-Europa en het Midden-Oosten.

Aanspraken van Groot-België Het ‘Comité de Politique Nationale’ wil met haar Groot-België de gebiedjes inlijven van de Zuidelijke Nederlanden die twee eeuwen daarvoor naar Pruisen waren gegaan. Daarnaast moeten Luxemburg, Nederlands-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen ‘terug’ naar België. Het Verdrag van Versailles honoreert van al die aanspraken alleen Eupen-Malmedy.

Hongarije valt uiteen Deze beweegbare prentbriefkaart ‘Het duizend jaar oude Hongarije’ treurt om het uiteenvallen van de veelvolkerenstaat Oostenrijk-Hongarije na de Eerste Wereldoorlog. Dit trauma spookt nog steeds in het collectieve geheugen, want de kaart wordt in Hongarije  nog steeds herdrukt.

Etnografische kaart van Groot-Hongarije Deze etnografische kaart van Groot-Hongarije is ontworpen door Károly Kogutowicz, hoogleraar geografie in Budapest. Het criterium voor de indeling is de taal die men het beste spreekt. Zij toont niet alleen waar welke taal overwegend wordt gesproken, maar ook de bevolkingsdichtheid (hoe intenser de kleur, des te groter de dichtheid). Toch…

Paardentram van Amsterdam Tegelijk met de ingebruikneming van de spoorlijn Amsterdam-Haarlem in 1839 krijgt een particulier bedrijf een gemeentelijke concessie voor de exploitatie van een ‘omnibus’, een paardenbus in de gemeente Amsterdam. Het is het begin van moderne stadslogistiek, maar pas de comfortabeler paardentram op rails brengt 30 jaar later het openbaar vervoer onder controle.