Beyond Papanek: Decolonizing Design Education (II)

De ontwerper, criticus en activist Victor Papanek (1923-1998) bracht een andere visie op design – een radicale visie waarin rechtvaardigheid en duurzaamheid kernwaarden zijn. Design zou vóór en mét iedereen moeten zijn. Dit perspectief op vormgeving heeft niet aan kracht ingeboet. Sterker nog, de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ laat zien hoe zijn ideeën opnieuw aan populariteit winnen en weerklank vinden bij een jongere generatie ontwerpers, andere makers en denkers.

De tentoonstelling vormde voor masterstudenten van het Critical Inquiry Lab van de Design Academy Eindhoven de aanleiding om een dialoog aan te gaan met het werk van Papanek. Hoewel zijn invloed onbetwistbaar is en hij een grote stempel heeft gedrukt op de onderwijs- en onderzoekspraktijk rondom design, zijn sommige van zijn ideeën voor veel jonge ontwerpers en denkers aan herziening toe. De studenten van het CIL ontwaren in zijn werk een euro- en anglocentrische blik op design en daar willen zij graag iets tegenoverstellen. Hun eigen culturele achtergrond en referentiekaders, die zeer divers zijn, spelen daarbij ook een rol.

De constatering dat het mainstream discours over design nog te veel gedomineerd wordt door enge opvattingen over door en voor wie design is, en over wat design kan zijn, bracht de studenten van het CIL ertoe om hun aandacht op de notie van ‘dekolonisatie’ te vestigen. Dit vraagstuk kwam centraal te staan in de webinar ‘Decolonizing Design Education’, die op 18 maart plaatsvond. Daarnaast maakten zij een reeks podcast-afleveringen waarin zij deze materie samen met oud-studenten verder uitdiepten, en vond er op 19 maart in het museum een virtuele rondleiding plaats waarbij de studenten aan de hand van enkele ideeën en werken van Papanek op hun eigen rol als ontwerper reflecteerden. De virtuele rondleiding kun je hier terugkijken.

Dekolonisatie in het museum

De museale context waarbinnen deze dialoog plaatsvond – en nog steeds vindt – is cruciaal. Musea staan midden in de samenleving en zijn, net als de samenleving waarvan zij deel uitmaken, continu in beweging en ontwikkeling. Recente tentoonstellingen over slavernij, het voorstel voor een Nationaal Trans-Atlantisch Slavernijmuseum, maar ook de wens van designstudenten om dekolonisatie bespreekbaar te maken binnen de (virtuele) muren van het museum onderstrepen het belang van een open gesprek over ons collectief bewustzijn en het koloniale verleden van Nederland. Welke verantwoordelijkheden draagt het museum eigenlijk? En welke rol is hierbij in het bijzonder weggelegd voor het Design Museum, dat de maatschappelijke en culturele impact van design onderzoekt en toont?

Timo de Rijk, directeur van Design Museum Den Bosch, benadrukt dat cultuur per definitie fluïde is. “Kunnen we überhaupt nog spreken van ‘de westerse cultuur’?” Het museum leent zich uiteindelijk bijzonder goed voor het in kaart brengen van de dynamiek en veranderlijkheid van dat wat we ‘cultuur’ noemen. Misschien is het museum dan ook een van de weinige plekken die ruimte biedt voor het reflecteren op de betekenis van cultuur, hoe moreel verwerpelijk of problematisch de uitwassen van een bepaalde cultuur of historische periode ook kunnen zijn.

Daarbij is het, zo stelt hij, noodzakelijk om ons te allen tijde het volgende af te blijven vragen: wat kan het museum zijn? Wat willen we zijn? En, bovenal, waar willen we naartoe? Als het aan hem ligt, moeten we de opvatting dat het museum als instituut móét veranderen toch eens kritisch tegen het licht durven houden. “Is het museum een essentieel instrument om dit proces – het proces van dekolonisatie – te bespoedigen?” Wanneer we het museum als instrument inzetten, wat rest er dan nog van het museum als zodanig? Dreigt het museum dan niet een meer activistische plek te worden die los komt te staan van de samenleving?

Maar als het museum een plek is waar vragen kunnen worden gesteld, waar onderzoek wordt gedaan en waar men zoekt – naar betekenis, naar kennis, naar ideeën, dan hoort een gesprek over wat dekolonisatie behelst daar als vanzelfsprekend ook bij.

Podcast masterstudenten Design Academy Eindhoven (Critical Inquiry Lab)

Wil je je verder verdiepen in het vraagstuk rond design en dekolonisatie en ben je benieuwd naar de ideeën van de masterstudenten van het Critical Inquiry Lab over deze thematiek en hun rol als ontwerper? Hieronder vind je de podcastreeks die zij maakten in het kader van de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’.

De voertaal van de podcastreeks is Engels, met uitzondering van aflevering 2: ‘Beyond Universal Design: Design from Atypical Lives’; deze is in het Nederlands opgenomen.

Inleiding: ‘A collaboration and Victor Papanek’

Aflevering 1: ‘Wordling Papanek: Alumni Taking the Helm’
In deze eerste aflevering vestigen de studenten hun aandacht op enkele ‘leemten’ in het werk van Papanek: feminisme, queerness en oriëntalisme. Gasten zijn drie alumni van de Design Academy Eindhoven: Lydia Hwang, Serina Tarkhanian en Dae Uk Kim.

Aflevering 2: ‘Beyond Universal Design: Design from Atypical Lives’
Wat betekent het om samen ‘met’ anderen te ontwerpen? Simon Dogger en Aurore Brard en Lotte de Haan van Fysiek Fabriek vertellen over hoe zij in hun werk de gebouwde omgeving anders vorm proberen te geven. Daarbij hebben zij bijzondere aandacht voor de ervaringen van mensen met een beperking, met wie zij samen tot een ontwerp of concept trachten te komen.

Aflevering 3: ‘Thinking Beyond Papanek: Decolonizing Design Education: What’s on now and next?’
Deze aflevering is een bewerkte versie van de webinar ‘Thinking Beyond Papanek: Decolonizing Design Education’ dat op 18 maart plaatsvond. Zie deze pagina voor meer informatie over het webinar.

Conclusie: ‘A final reaction. Responses to a tour of ‘Victor Papanek: The Politics of Design’’
In deze laatste aflevering vertellen studenten Maxime, Oshin, Niels, Eva Lotta en Jessica over de virtuele rondleiding door de tentoonstelling ‘The Politics of Design’ die zij op 19 maart verzorgden.