Duisternis en melancholie gevangen in geluid

Goth is een muziekgenre dat zo’n 40 jaar geleden ontstond tussen de schurende lagen van de Britse samenleving. Waar de woede en moedeloosheid over het bestaan van de jeugd in extraverte vorm uiting vond bij punk, kwam de introverte, melancholische versie tot zijn recht in de ‘postpunk’.

Postpunkers braken los van de melodische wanorde van punk, grepen terug op melodie gedreven gitaarsongs uit de jaren 60 en deden vervolgens iets baanbrekends: ze gooiden de traditionele band line-up om door sommige instrumenten (en hun bespelers) te vervangen door synthesizers. Vervolgens werd het tempo van punk verlaagd, stonden de bassen prominent in de mix, de drummachines op reverb en kregen gitaren een kunstmatige echo. De meeste donkere liedjes gemaakt met dit recept zijn we achteraf ‘goth’ gaan noemen, maar destijds heette deze stijl nog ‘postpunk’ of – nog algemener – ‘new wave’.

Alhoewel de Britse bands Joy Division, The Cure en Bauhaus als oervaders van dit geluid worden beschouwd, kent deze ‘donkere schaduw van punk’ ook navolging in de rest van Europa (ook achter het IJzeren Gordijn, al dan niet wat later in de jaren 80). Ook Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Japan zijn er vroeg bij.

In de loop van de jaren 80 splijt de sound in tweeën, waarbij de gitaar georiënteerde (goth rock) en de elektronische variant (EBM) een eigen weg inslaan. Goth vertakt uiteindelijk in ontelbaar veel subgenres, die ik helaas niet allemaal eer kan aandoen binnen dit artikel en via de 30-tracks tellende Spotify-playlist.

Atmosfeer

Goths zijn ‘atmosferische beelddenkers’, dus een videoclip bij hun muziek maken is zeker niet de moeilijkste taak. Veel goth-artiesten bevonden zich echter in de underground en hadden geen groot label achter zich. En áls ze dan een clip mochten schieten, anders dan de geplaybackte ‘live’ optredens in een studio (de voorganger van échte, beeldende muziekclips), dan koos men vaak voor low budget sfeerbeelden. In Sparrows and the Nightingales van Wolfsheim zien we enkele van zulke ‘klassiekers’ om je clip mee aan te kleden: historische locaties, graftombes, landschappen en somber kijkende rond sjokkende bandleden – bij voorkeur geschoten in stemmige grijstinten.

Dat hier herhaling in zit of dat het gebrek aan originaliteit toont, maakt voor goths niets uit; het gaat om de sfeer die het beeldelement met zich meebrengt. Op die wijze zijn goths echte ‘culturele remixers’: iets wat al bestaat in de cultuur wordt door hen opnieuw gevonden, gerecycled en samengesteld.

Dramatiek

Dramatiek, een van de belangrijkste elementen van goth, is een spectrum. Aan de ene kant staat de elegantie, aan de andere kant vind je de grotesque lelijkheid van ons bestaan. Hoewel de meeste goths zich graag hullen in die romantische, melancholische elegantie, zoeken andere goths – in stijl van de gruizige punk en de experimentele ‘industrial’ – juist bewust het escapisme en de loutering in het ‘lelijke’: horror, anti-esthetiek en atonaliteit. En dat is misschien wel logisch: veel van ons bestaan is namelijk in geen enkel opzicht mooi te noemen, dus waarom zou je het wel zo weergeven? Skinny Puppy brak midden jaren 80 via hun op ‘industrial’ geïnspireerde muziek op indringende wijze met deze goth elegance: hun optredens waren een vorm van performance art, doordrenkt met naargeestige samples, geschreeuw, bloed en zweet.

Ethereal

Ethereal staat juist weer lijnrecht tegenover die ‘lelijke’ kant van dit dramatisch dualisme. Deze muziek kenmerkt zich door een extreem atmosferische benadering: dromerige gitaar-soundscapes, synth-lagen, ‘chanting’ als zangvorm met sterke neo-klassieke en neo-folkloristische inspiraties. Zowel op muzikaal als grafisch vlak flirtte deze kant van goth met het spirituele en het esoterische. In de loop van de jaren 80 en gedurende de jaren 90 vind je dreampop, shoegaze en ambient acts die sterk beïnvloed zijn geraakt door pioniers als het Australische Dead Can Dance.

Bombast

Andrew Eldritch, zanger van The Sisters Of Mercy, had een hekel aan zijn goth image. Hij probeerde deze, inclusief de dodelijk ernst die goth altijd met zich mee droeg, op bombastische wijze op te blazen door een uitvergrote versie van goth te creëren, inclusief overdreven Hollywood-achtige clip op een prachtige historische locatie (de graftempel Al Khazneh in de Stad van Petra, Jordanië).

Zonder het te willen trok bandleider Eldritch goth hiermee tot grotere hoogtes: mede dankzij het succes van de band ontstaat eind jaren 80 een tweede golf aan goth rock bands. Zijn bombastische benadering, zoals het gebruik van een koor, blijken een voorbode te zijn waar goth in evolueert in de jaren 90.

Ritme

Je zou het niet zeggen, maar goths houden van dansen. Het four-on-the-floor ritme, de basis van allerlei house- en dancemuziek, put ook haar wortels uit postpunk en goth(!). De synthesizertak van postpunk ging namelijk hardhandig aan de haal met dit ritme. Het Duitse DAF gaf destijds al een eerste aanzet, maar het zijn de artiesten die in de tweede helft van de jaren 80 de hardere EBM (Electronic Body Music) uitdragen en in de jaren 90 ‘cybergoth’ maken, die de gothclub omtoveren tot een stampende dark disco. Het doel is hier om het lichaam in machinale beweging te krijgen, door herhalende baslijnen en dwingende ritmes. De beeldtaal is industrieel, dynamisch, fysiek en masculien (de vocalen en artiesten zelf zijn vaak ook mannelijk). Deze körperkultur zie je ook terug in de video van Die Krupps en Nitzer Ebb.

Gothic muziek, dat is toch metal?

Rond 1990 laat metal zich steeds vaker inspireren door gothic elementen: zware bassen, nog lagere mannenstemmen, hier en daar een symphonische insteek. Paradise Lost’s Gothic uit 1991 is hier een treffend voorbeeld van. Maar door goth geïnspireerde metal wordt pas echt groot als symphonische metalbands zoals Nightwish het halverwege de jaren 90 oppakken en hun vrouwelijke vocalisten de hoofdrol geven, een grote breuk met de doorgaans door mannelijke vocalen gedreven goth rock- en metal-acts.

Voor de originele goths blijft deze metal-gedreven duisternis en hoge vrouwenzang nog lang een gescheiden wereld, maar voor een nieuwe generatie voelt de scheidslijn tussen gothrock en symfonische metal (plus goth geïnspireerde ‘nu metal’-bands als Evanescence) veel minder groot. Vooral ook omdat de bandleden van deze bands in voltallige goth looks optraden en gothische beeldtaal gebruikte in zowel hun videoclips als album artwork. Deze nieuwe generatie goths zorgt via deze genres voor interpretatieverbreding van goth.

Revival & Nostalgie

In de jaren 10 maakt de jaren 80 goth sound, ook wel tot ‘old school goth’ gedoopt, opnieuw furore. De opvallendste revival band is de in het Turks zingende She Past Away, die de originele goth sound zo treffend benaderen, dat ze nog meer jaren 80 goth klinken dan de goth bands uit de jaren 80 zelf!

Ook de videoclips van hedendaagse groepen zijn doordrenkt met retro-esthetiek. Het tonen van elementen die de tijd verraden blijven een no-go en het liefst worden de beelden ook nog eens kunstmatig oud gemaakt met filters of door ze te schieten met analoge 8mm of 16mm camera’s. Zo lijkt de clip van Sixth June voor Drowning uit 2013 opgenomen in een eerder decennium.

Goth heeft altijd al teruggegrepen op het verleden, maar nu is er iets bijzonders aan de hand: goth is zelf oud genoeg om op teruggegrepen te worden! Futurisme is duidelijk niet aan goth besteed: de goths van nu leven als het ware in het escapisme van hun voorgangers.

Benieuwd naar de ontwikkeling van goth in de afgelopen veertig jaar? Marloes Bontje en Annemarie Esser stelden een playlist van dertig nummers samen, een dwars­doorsnede van de verschillende vertakkingen die binnen dit brede genre te horen zijn.

Marloes Bontje (co-auteur Some Wear Leather, Some Wear Lace: A Worldwide Compendium of Postpunk and Goth in the 1980s) en Annemarie Esser (DJ Reverend Esser)