De vergeten massavlucht van Belgen
Na de val van Antwerpen in oktober 1914 vluchten Belgische burgers en militairen massaal naar Nederland. Hun aantal loopt op tot ruim 1 miljoen. De militairen komen terecht in interneringskampen. Bij Harderwijk staat een van de grootste kampen, met plek voor 15.000 soldaten. Vele militairen ontsnappen via Engeland alsnog naar het front in de Vlaamse Westhoek.
(onbekend, getekend ’Emil’), Vue prise de vol d'oiseau du camp des internés belges Harderwijk en Hollande, souvenir de mon séjour au camp 1914-1915, (Harderwijk 1915). Coll S/T V.1513, 9 x 14 cm.
Meer hoofdstukken
1. Itineraire des Routes
Reisatlas naar Amsterdam Deze overzichtskaart toont het Koninkrijk Holland met land- en waterroutes vanuit Amsterdam, dat pas in 1808 formeel hoofdstad wordt. Zeeuws-Vlaanderen en Limburg staan hier nog onder Frans bestuur, de Maas is de noordgrens van het departement Brabant (Heusden, Woudrichem, Geertruidenberg en Willemstad zijn voortaan Brabants), en het departement Drenthe wordt afgesplitst van…
2. Plattegrond der stad Leyden
Leiden als vroege toeristische attractie Dit is de oudste opvouwbare plattegrond van Leiden, en is bedoeld voor de reiziger. In het Raadhuis (A) met hoge toren waant men zich in een museum vol schilderijen en wandtapijten. Hoogopgeleide toeristen bezoeken ook graag de Universiteitsbibliotheek met het Anatomisch Theater (V) en het Academiegebouw met de Hortus Botanicus…
3. Panorama du Rhin
Massatoerisme begint op de Rijn De Midden-Rijn wordt al tijdens de Napoleontische Oorlogen niet meer gezien als grens, maar in het Duits bezongen als dé romantische rivier. Engelse schilders als Turner en dichters als Lord Byron maken na Waterloo legendarische impressies van de Rijn in beeld en woord. In mei 1827 beginnen twee stoomboten tussen…
4. Reiskaart van Japan
Veilig reizen op de sterrenstand: Japan Deze handgekleurde kaart was oorspronkelijk in harmonicavorm maar is ter bescherming ruim gedoubleerd en op stokjes gerold. U ziet het Japan van midden 19de eeuw, kort vóór de Amerikaanse kanonneerbootdiplomatie het land uit zijn isolement dwingt. Het is een ‘dochuzu’, een routekaart met kompasaanduidingen voor landheren en soldaten, kooplieden…
5. Auswanderer-Karte
Europese migratie naar Land van Vrijheid Deze Duitse kaart demonstreert de emigratie van boeren, handwerkers en joodse vluchtelingen uit Oost-Europa naar Noord-Amerika in het midden van de 19e eeuw. Als de liberale revolutie van 1848-‘49 er niet in slaagt de confederatieve Duitse Bond te transformeren tot een democratisch Duits Rijk, trekken ook ontgoochelde burgers naar…
6. Influenza-Pandemie
De eerste Coronapandemie? Niet alleen mensen en dieren, ook ziektekiemen trekken de wereld rond. In mei 1889 ontdekken artsen een geheimzinnige longziekte in Boechara (Centraal-Azië). Longontsteking en hoofdpijn zijn de belangrijkste symptomen, en sommige patiënten klagen ook over smaak- en reukverlies en extreme vermoeidheid. De eerste maanden breidt deze ‘Russische influenza’ zich langzaam uit in…
7. Alblasserwaard
Schaatssport als werkverschaffing IJswegen zijn slechts enkele weken per jaar bruikbaar. Ze dienen als alternatieve transportroutes voor bedrijven als schepen niet meer kunnen varen door de vorst. Werklozen moeten de routes beschaatsbaar houden. Ook met toeristische schaatsers is rekening gehouden, de aanlegsteigers van de bootdiensten uit Rotterdam, Gorinchem en Culemborg staan aangegeven.
8. République Argentine
Succesvolle reisgids geplagieerd Vanaf de jaren dertig in de 19e eeuw veroveren internationale uitgevers als Murray en Baedeker de westerse markt met hun ‘gidsen voor snelreizigers’. Baedekers worden zo populair dat Alberto Martinez illegaal hun model kopieert. Zijn omvangrijke Baedeker van de Republiek Argentinië voor toeristen en zakenlui, met foto’s, statistische tabellen en elf kaarten,…
10. European Races
Racisme als basis voor immigratieselectie In dit ‘populairwetenschappelijke’ boek claimt advocaat, natuurbeschermer en eugeneticus Madison Grant dat Europeanen biologisch en cultureel superieur zijn aan Aziaten en Afrikanen. Binnen Europa zou ook een natuurlijke hiërarchie van rassen bestaan. Grant stelt voor om de immigratie van lagere etniciteiten en nationaliteiten in te perken. Dit programma blijkt succesvol:…
11. Olympiade 1928
Toeristisch succes met Olympische Spelen Vanaf het begin van de ‘moderne’ Olympische Spelen in 1896 is het evenement voor de organiserende landen een grote toeristische trekpleister. Steeds hoger oplopende kosten weerhouden stadsbesturen er niet van Zomerspelen te organiseren: het is een ideale manier om hun stad op de kaart te zetten. In 1928 verwelkomt Amsterdam…
12. Philo-Atlas
Handboek voor wanhopige Joodse emigranten Vrijwel gelijktijdig met de Kristallnacht (9/10 november 1938) verschijnt in Berlijn dit Handboek voor de Joodse Emigratie. De gids bevat een alfabetisch overzicht van landen met hun beroepskansen en visaregels. Maar hier zijn dit geen toeristische formaliteiten, het overleven hangt er van af. Welke landen accepteren nog immigranten? Is een…
13. Neuen Heimat
Geslaagde vlucht door kinderogen De familie Freudenheim weet eind 1938 Berlijn te ontvluchten. Hun elfjarige zoon Fritz documenteert alle locaties van de huizen van zijn Joodse familie sinds 1925, en brengt hun tocht over de Atlantische Oceaan in kaart: Van het oude vaderland naar het nieuwe vaderland! Na zes weken bereiken ze Montevideo, Uruguay.
14. Kamp Schattenberg
Niets zo blijvend als tijdelijke migratie In 1951 worden Molukkers uit het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger ‘tijdelijk gerepatrieerd’ naar Nederland, ofschoon vrijwel geen van hen ooit in Nederland is geweest. Velen komen terecht in kamp Westerbork, voor de gelegenheid herdoopt tot kamp Schattenberg. Pas in 1970 is het kamp leeg en wordt het gesloopt. Op dezelfde…
15. Heimatvertriebenen
Massaverdrijving van Duitse verliezers Op deze wandkaart van Duitsland staan de grenzen van 1937 en de Bondsrepubliek in het groen. De schoolplaat presenteert de grootste Europese volksverhuizing uit de 20e eeuw. Onder ‘Heimatvertriebenen’ verstaat men de weggezuiverde Duitstalige etnische minderheden uit Midden- en Oost-Europa, en de Duitse staatsburgers die tussen 1945 en 1955 verdreven werden…
16. Emigreren is vooruitzien
Nederland emigratieland, voor even Naast de ‘Christelijke Emigratie Centrale’ en de ‘Katholieke Emigratie-Stichting’ is de ‘Algemene Emigratie Centrale’ een federatie van maatschappelijke organisaties die bemiddelt voor Nederlanders die hun leven elders willen voortzetten. Deze vanuit de overheid gesubsidieerde organisatie helpt bij het vinden van werk overzee, en zet daarnaast herscholings- en taalcursussen op. Tussen 1947…
17. Carte Piscicole
Vistoerisme redt economie platteland Een van de attracties van de Franse Dordogne is de sportvisserij, die op deze kaart tot in detail in beeld gebracht wordt. Met deze kaart controleren sportvisverenigingen de naleving van ge- en verboden. Er liggen veel dammen (‘barrages’) in de rivieren. Vanwege Europese regelgeving over vismigratie worden die nu weer gesloopt….
18. Gay Guide
Sekstoerisme: bron van uitbuiting Buiten Europa worden vooral Thailand, de Filipijnen, Brazilië en Gambia overspoeld door sekstoeristen. Uit deze Gay-Guide van Bangkok (met reclames en een stadsplattegrond) blijkt dat Thaise jongemannen hun seksuele diensten openlijk verkopen aan mannelijke toeristen uit rijke landen. Zo lang het geen minderjarigen zijn is dat legaal, maar niet minder een…
19a,b. Illegal border-crossers
Ongewenste én dodelijke migratie De gelikte kaart van het Europees grens- en kustwachtagentschap presenteert de stromen illegale migranten die onderweg zijn naar Europa. Dikke rode en paarse pijlen, die groter zijn dan de landen met miljoenen inwoners, suggereren een invasie waartegen we ons moeten verdedigen. Daartegenover staat een woedende kaart met vele duizenden overleden vluchtelingen…
20. Refugee Republic
Vluchtelingenkamp als stad in wording In kamp Domiz in Noord-Irak wonen bijna 60.000 gevluchte Syrische Koerden. Ze verwachtten weer snel terug te kunnen keren, maar de meesten verblijven daar inmiddels al jaren. Het kamp telt twaalf wijken vol tentwoningen, twee ziekenhuizen en zeven scholen. De gemeenschap hanteert eigen wetten en regels. Veel vluchtelingen hebben werk…
