Op 18 maart ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ organiseerden masterstudenten van het Critical Inquiry Lab van Design Academy Eindhoven samen met het museum een webinar over dekolonisatie en designonderwijs. Bekijk hieronder de hoogtepunten terug, of bekijk de webinar in zijn geheel.
In een tweedelige programmareeks laten masterstudenten van het Critical Inquiry Lab van de Design Academy Eindhoven hun licht schijnen over het werk van Victor Papanek.
Als ontwerper, criticus en docent heeft Papanek een grote stempel gedrukt op het denken over design, en de onderwijs- en onderzoekspraktijk rondom design in het bijzonder. Hoewel zijn invloed onbetwistbaar is, zijn sommige van zijn ideeën voor veel jonge ontwerpers en denkers aan herziening toe. Zij zijn zich bewust van de dominantie van een euro- en anglocentrische blik op design, en vinden dat het anders moet en kan.
De designwereld gaat dus een proces van dekolonisering door. Hoe krijgt dat proces vorm in het onderwijs, de ontwerppraktijk en de gevestigde instituties op het gebied van design? Hoe kijken ontwerpers en docenten zelf naar dit vraagstuk?
In een paneldiscussie buigen we ons samen met de Braziliaanse, in Berlijn woonachtige kunstenaar en onderzoeker Luiza Prado de O. Martins en architect Michael Andrés Forero Parra over deze en andere vragen. Het gesprek wordt geleid door Ama van Dantzig, ondernemer en mede-oprichter van Dr. Monk. De voertaal van dit programma is Engels.
Dr. Luiza Prado de O. Martins is als kunstenaar, schrijver en onderzoeker verbonden aan het Institute of Art in Context aan de Universität der Künste Berlin. Ze is als vice-directeur en assistent professor tevens aan het Centre for Other Worlds van Universidade Lusófona in Lissabon verbonden. Ook is zij mede-initiatiefnemer van het platform Decolonizing Design.
Michael Andrés Forero Parra is architect en houdt zich onder meer met museaal en cultureel erfgoed bezig. Hij is mede-initiatiefnemer van Museo Q, een project ontstaan in Bogota dat als doelstelling heeft de museumcultuur inclusiever te maken. Hij is momenteel als promovendus aan het Curatorial Research Collective van de TU/e verbonden.
“We moeten datgene waarmee design zichzelf definieert uitdagen.” — Luiza Prado de O. Martins
Kolonisatie gaat niet alleen over bezit en de onteigening van gemeenschappen en stukken land; het gaat ook over het opleggen van een zogenaamde ‘universele’ taal die zelfs allerlei esthetische normen voorschrijft, stelt kunstenaar en onderzoeker Luiza Prado de O. Martins. In die zin is design ook een discipline die deze vorm van symbolisch geweld bestendigt.
Maar wanneer we de designpraktijk en het designonderwijs willen ‘dekoloniseren’, volstaat inzetten op ‘diversiteit’ niet, betoogt Prado de O. Martins. Denken in termen van representatie, inclusiviteit en zo divers mogelijke doelgroepen leidt volgens haar af van de kern van het probleem. Het proces van ‘dekolonisatie’ kan niet middels massaproductie worden bewerkstelligd, maar begint bij het bevragen van datgene waarmee design zichzelf definieert.
“Wij doen geen van de dingen die musea traditioneel gezien doen.” — Michael Andrés Forero Parra over Museo Q
Er bestaat een veelheid aan geschiedenissen en perspectieven op de wereld die in musea vaak onderbelicht blijven, legt architect Michael Andrés Forero Parra uit. Om die reden heeft hij Museo Q mede geïnitieerd. Dit collectief, opgericht in Bogota, heeft als doel om allerlei queer-uitingen naar de museumwereld te brengen. “We hebben geen fysiek gebouw, we bouwen geen collectie op”, vertelt Forero Parra. Met dit project wil Museo Q andere musea infiltreren door met ze samen te werken. Bekijk hier de website van Museo Q voor meer informatie over de verschillende projecten van het collectief.
“De dictatoriale overheid van Brazilië gebruikte de eerste designschool om het land te industrialiseren en moderniseren.” — Luiza Prado de O. Martins over Escola Superior de Desenho Industrial
De eerste bekende designschool van Brazilië, Escola Superior de Desenho Industrial, werd in 1963 in Rio de Janeiro opgericht. Een bijzonder roerige tijd, want een jaar later werd in het land een militaire dictactuur gevestigd die tot halverwege de jaren tachtig standhield. Maar juist in deze tijd, zo legt Luiza Prado de O. Martins uit, werd designonderwijs ingezet om het land sterk te ‘moderniseren’. Men wilde van Brazilië een moderne, geïndustrialiseerde economie maken, ofwel een economische actor van formaat.
Deze ontwikkeling paste in een lange traditie van kolonisatie: al vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw ontwikkelde de Braziliaanse staat beleid om de gewenste dominantie van een witte bevolking te realiseren door de immigratie van witte Europeanen te bevorderen.
“Wees je bewust van het feit dat de dingen die je creëert impact hebben.” — Michael Andrés Ferero Parra
Wat staat er eigenlijk op het spel als we het hebben over het dekoloniseren van design en het designonderwijs? Wat zou een manier kunnen zijn om deze uitdaging serieus te nemen en centraal te stellen in de praktijk van ontwerp en onderwijs? Michael Andrés Ferero Parra stelt dat iedereen die zich met vormgeving bezighoudt zichzelf de vraag kan stellen waar de ‘koloniale wond’ tegenkomt: waar in je lichaam, in je leven manifesteert die wond zich precies?
Leeslijst bij ‘Thinking Beyond Papanek: Decolonizing Design Education’
Ben je nog niet uitgeluisterd- en gelezen? Hieronder vind je een selectie van een aantal boeken waaraan tijdens het webinar is gerefereerd.
Arturo Escobar, Designs for the Pluriverse: Radical Interdependence, Autonomy, and the Making of Worlds, 2018
De term ‘pluriverse’ komt veelvuldig langs tijdens het webinar. Met deze term omschrijft een wereld waarin verschillende betekenissen en functies van design naast elkaar kunnen bestaan. In Designs for the Pluriverse boek toont antropoloog Escobar hoe het ‘pluriversum’ vorm kan krijgen middels een nieuwe designpraktijk. Design moet een ‘autonome’ discipline worden die niet in dienst staat van een kapitalistisch systeem, maar gestoeld is op samenwerking en een ervarings- en praktijkgerichte benadering van vormgeving.
Paolo Freire, Pedagogy of the Oppressed, 1968
In dit inmiddels wereldberoemde boek betoogt de Braziliaanse pedagoog en onderwijskundige Freire hoe onderwijs een essentiële democratische taak vervult. Traditionele onderwijsmethoden dragen echter bij aan het in stand houden van een systeem dat de allerarmsten benadeelt en onderdrukt. Onderwijs zou juist bevrijdend moeten zijn. Door kritisch denken en goede samenwerking als vaardigheden voorop te stellen kan iedereen zichzelf ontplooien en deel uitmaken van een samenleving.
Freire kwam tot deze conclusies vanuit zijn eigen ervaringsdeskundigheid als leraar. Zijn ideeën waren dan ook niet louter theoretisch van aard, maar in de alledaagse realiteit geworteld.
Édouard Glissant, Poetics of Relation, 1990
Dit boek van de Frans-Antilliaanse filosoof en criticus wordt als een belangrijke tekst in het denken over kolonisatie en dekolonisatie beschouwd. Volgens Glissant moeten noties over identiteit altijd worden bekeken door de lens van de relaties tussen verschillende personen. Alleen door relationeel te denken en waar te nemen kunnen we grote veranderingen in onze samenleving teweegbrengen.
Zo beschouwt hij de Antillen als een plek die historisch gezien gemarkeerd wordt door veel leed, maar tegelijkertijd ook als een vertrekpunt voor allerlei unieke interacties en de samenkomst van verschillende culturele invloedssferen. Op die manier vormt Poetics of Relation een interessante gids in het denken over multiculturalisme. Alleen door relationeel te denken en waar te nemen kunnen we grote veranderingen in onze samenleving teweegbrengen, zo betoogt Glissant.
Wil je de rest van de webinar ook terugkijken? Klik dan hier!
Meer Video's
De Academie voor Beeldvorming
In deze serie filmpjes reageren hedendaagse ontwerpers op citaten van Victor Papanek, om erachter te komen of zijn ideeën nog steeds relevant zijn. Klaas en Maybe zetten kunst in om maatschappelijke vragen aan te pakken en de beeldvorming hieromheen te veranderen.
Social Label
In deze serie filmpjes reageren hedendaagse ontwerpers op citaten van Victor Papanek, om erachter te komen of zijn ideeën nog steeds relevant zijn. Petra en Simone van Social Label ontwikkelen design samen met topontwerpers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Minitopia
In deze serie filmpjes reageren hedendaagse ontwerpers op citaten van Victor Papanek, om erachter te komen of zijn ideeën nog steeds relevant zijn. Tessa en Rolf van Minitopia creëren innovatieve, duurzame woonlocaties, waarin veel ruimte is voor solidariteit en saamhorigheid.
Who cares? I do!
Timo de Rijk (directeur van het museum) heet je welkom in de tentoonstelling en vertelt over zijn ontmoeting met Victor Papanek, en waarom het werk van Papanek nog steeds relevant is.
Alle ideeën van Victor Papanek in één oogopslag
Alison Clarke (co-conservator van de tentoonstelling) laat de Big Character poster zien. Deze poster toont in één oogopslag waar Papanek’s maatschappij- en vormgevingskritiek over gaat.
Fingermajig: speelgoed voor een betere wereld
Alison Clarke is co-conservator van de tentoonstelling en staat stil bij een op het eerste gezicht onopvallend stuk speelgoed, de ‘fingermajig’. Ze laat zien hoe inclusief design kan leiden tot een meer democratische en gelijkwaardige samenleving.
Hyperface
Alison Clarke is co-conservator van de tentoonstelling en toont een prachtige zijden sjaal met een print die is ontwikkeld om gezichtsherkenningssoftware om de tuin te leiden. Zo levert de ontwerper kritiek op de manier waarop overheden en bedrijven omgaan met deze technologie.
