Ontsnappingskaarten voor piloten
Oorspronkelijk zijn deze op kunstzijde gedrukte ‘escape maps’ (ontsnappingskaarten) geheim. Mocht een Amerikaanse piloot worden neergeschoten boven zee of vijandelijk gebied, en hij weet zich per parachute te redden, dan kan hij zich met de kaart oriënteren. Hoewel de schaal klein is heeft de kaart veel voordelen: het doek voelt zacht aan, is redelijk sterk, maakt geen geluid, kreukt niet snel, is makkelijk op te bergen en kan tegen vocht.
30a. Army Map Service, AAF Cloth Chart, (NL54) Otomari / AAF Cloth Chart, (NK53) Vladimiro-Alexandrovskoye (tweezijdig), Washington 1943-’44. Coll. S/T W.3q.30, 60,5 x 60,5 cm. 30b. Army Map Service, AAF Cloth Chart, (NL52) Harbin / (NL53) Spassk-Dal’niy, Washington 1943, gevouwen. Coll. S/T W.3q.30, 14 x 10 cm.
Meer hoofdstukken
1. Abyssinië in vogelvlucht
Ethiopië: begin fascistisch imperialisme Als begin van een antidemocratische golf komt in Italië het fascistisch regime van Mussolini aan de macht (1922). Dit regime streeft naar herstel van het Mare Nostrum, de Middellandse Zee als binnenzee van een Romeins imperium, vandaar het tweede kaartje. Om niet in conflict te komen met andere imperia richt Mussolini…
2. SAAR 1
Saar weer Duits: revanche op Versailles Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog moet Duitsland Elzas-Lotharingen afstaan, een grote gedemilitariseerde zone in West-Duitsland accepteren en het beheer over het nieuwe deelgebied Saar aan Frankrijk afstaan. Pas vijftien jaar na het Verdrag van Versailles, na Hitlers machtsovername in 1933, mag de lokale bevolking bepalen of ze…
3. Waar fascisme regeert
Nederlands verzet tegen fascisme Sociaaldemocraten waarschuwen dat de repressie in concentratiekampen en gevangenissen in nazi-Duitsland ons ‘voorland’ is, als de Nationaalsocialistische Beweging de macht krijgt. Het hele netwerk van concentratiekampen (met naam genoemd) is kennelijk in Nederland al openbaar bekend. Daar zijn bekende namen bij als Oranienburg en Dachau, maar andere ontbreken (nog): Buchenwald (1937)…
4. Noord-China incident
Japans veroveringsoorlog in China Deze kaart toont de Japanse opmars in de tweede Chinees-Japanse oorlog (1937), die in Japan eufemistisch het ‘Noord-China incident’ genoemd wordt. De propagandakaart gaat in feite meer over de (ongefundeerde) vrees voor een Sovjetinterventie in deze oorlog, en zelfs over luchtaanvallen op de Japanse eilanden (zie de rode vliegtuigjes), dan over…
5a,b. New black Plague
Links Amerika tegen oprukkend fascisme Ken is een Amerikaans avant-gardetijdschrift dat slechts anderhalf jaar heeft bestaan. Het magazine, waar ook Ernest Hemingway voor schrijft, is een felle tegenstander van de ‘vijanden van de vrijheid’, die als een moderne Zwarte Dood verderf komen zaaien. De grappige cartoonkaarten verbeelden de dreigende ondertoon van oprukkend fascisme.
6. Unserm Führer
Het ‘verraad’ van München verzilverd De ‘Anschluss’ van Oostenrijk, dat voortaan provincie Ostmark heet in een nieuw Groβdeutschland, werd door een groot deel van de bevolking bejubeld. Daarna laat de ‘Führer’ er geen gras over groeien: met instemming van Britten en Fransen annexeert Hitler die delen van Tsjechoslowakije waar veel Duitstaligen wonen.
7a,b. Topographische Kaart
Het Nederlandse ‘officierenkoffertje’ Tijdens de mobilisatie in 1939 krijgen alle Nederlandse officieren een koffertje met kaarten van heel Nederland op de schaal 1:50.000 (1 cm op de kaart is 500m in het veld). Dit is de kleinste schaal waarop nog alle relevante ruimtelijke informatie kan worden aangegeven. Deze topografische kaarten zijn echter voor iedereen vrij…
8. Midden-Europa
Molotov-Ribbentrop-pact verdeelt Polen Op 23 augustus 1939 ondertekenen de nazi-Duitse en Sovjetministers van Buitenlandse Zaken, Von Ribbentrop en Molotov, in Moskou een niet-aanvalsverdrag. In een geheim toegevoegd protocol hebben de twee machten Oost-Midden-Europa echter al verdeeld in invloedssferen. Op deze kaart is de scheidslijn van dat protocol met blauw ingetekend. Polen wordt verdeeld, met een…
9. Kompas van Rotterdam
Bombardement als basis voor modernisering Dit is de eerste plattegrond van Rotterdam na het terreurbombardement dat op 14 mei 1940 het centrum van de stad wegvaagt. De verwoesting is enorm. Desondanks staan er nog veel gebouwen overeind, die later alsnog verdwijnen. De plannen voor grootschalige sanering om de stad toegankelijk te maken voor modern verkeer…
10a,b,c,d. Der Siegeszug
Flitsoorlog walst over West-Europa Door deze divisies wordt niet alleen Nederland in een flits veroverd. Luxemburg en België worden tegelijk overrompeld en ook Frankrijk delft al snel het onderspit. Hoe die tocht volgens de Duitse propaganda militair verloopt toont kaart 10d. Een succesfactor voor hun snelle opmars is de samenwerking tussen infanterie, tanks en speciale…
11. Camps de Prisonniers
Franse krijgsgevangenen in Groot-Duitsland Volgens de legenda zijn er 47 Oflags (Offizierslager, voor officieren) en 60 Stalags (Stammlager, voor onderofficieren en soldaten). De kaart vermeldt veel meer kampnamen dan de legenda, en andersom staan sommige van die lijst niet op de kaart. Met deze goedkope kaart mogen verwanten op zoek naar waar hun familielid zit.
12. Die Große Englandkarte
Luchtslag om Groot-Brittannië Ten tijde van de publicatie van deze kaart in april 1941 is de amfibische aanval op Engeland reeds afgelast. Ondanks dat de rode pijlen de suggestie geven van een dominante Duitse dynamiek, heeft de Luftwaffe op dat moment ook de luchtoorlog met zware bombardementen op alle grote Britse steden (met als opvallende…
13. Stadtplan Exeter
Luchtaanval op Exeter Het Duitse leger neemt deze plattegrond over van de Britse topografische dienst, Ordnance Survey. De kaart benadrukt militair relevante objecten: kazernes, havens, de elektriciteitsfabriek, bruggen en viaducten, en zelfs het ziekenhuis. De navigator zet kruisjes waar hun bommen vallen, daar is geen van de militaire objecten bij.
14. Air Industry
Amerika’s oorlogsindustrie vóór de oorlog Op deze moderne kaart is de omvang van de staat afhankelijk van hun rol in het productieproces. De maat van de symbolen geeft de grootte van fabrieken weer. Deze manier van visualiseren is revolutionair, en voor de zekerheid heeft de ontwerpen Edes Harrison een ‘gewoon’ kaartje bijgevoegd waarop alle vestigingsplekken…
15. Infanterie-Division
Vrolijke ‘Rollbahn’ naar Moskou In januari 1942 geeft de propaganda-afdeling van de Wehrmacht toestemming voor de publicatie van deze kaart en een begeleidend fotoboek. Het lijkt een filmische, frisse en vrolijke kaart, maar de consequenties van de hier verbeelde oorlog zijn gruwelijk. Tijdens Operatie Barbarossa rukt de Ulmer-divisie op om een inval te doen in…
16. Stadtplan von Kiew
Sabotage en massamoord in Kiev Op 19 september 1941 veroveren de Duitsers met 500.000 man na een 45-daags beleg de stad Kiev/Kyiv. Op 24 september explodeert het door Sovjets vooraf ondermijnde centrum, inclusief het legerhoofdkwartier en Hotel Continental, waar de Duitse officieren verblijven (zie het grijs gearceerde gebied). Joden krijgen daarvan de schuld en velen…
17. Stalingrad
Stalingrad: keerpunt in de oorlog Dit is geen militaire kaart, maar ze bevat wel (summiere) militaire informatie. Eind 1942 deserteren Italiaanse, Hongaarse en Roemeense flanktroepen; toch mag het 6e Duitse leger zich niet terugtrekken uit Stalingrad: de naam doet ertoe. Na maanden van strijd in de bittere vrieskou wordt in februari 1943 het leger opgerold:…
18. Europese Sovjet-Unie
Nazi-Duitsland verliest op oostfronten De gedrukte ondergrond van deze kaart is een behoorlijk nauwkeurige, zij het kleinschalige (1:1.500.000, 1 cm op de kaart is 15 km in het veld) kaart van de Europese Sovjet-Unie. We tonen alleen drie westelijke bladen waarop een vorige eigenaar in kleur zorgvuldig de ontwikkeling van het front intekent, van 5…
19a,b. North Africa
Krantenkaart als informatieve propaganda Naarmate de successen in de oorlog elkaar opvolgen krijgt het Amerikaanse thuisfront meer enthousiasmerende kaarten. De kaarten van Charles Owens verschijnen wekelijks in Amerikaanse kranten en hebben de stijl van Hollywoodfilms en stripboeken: bolling van de aarde suggereert een satellietperspectief avant la lettre, scenes van (Duitse!) luchtlandingen en aanvallen op transportschepen…
20. Zone of Destruction
Oorlogssucces als reclame Oorlog werkt altijd als een katalysator voor technologische vernieuwingen. Tegen die achtergrond past de Amerikaanse ontwikkeling van een efficiëntere benzine die het vliegbereik vergroot. Deze ‘superbrandstof’ heeft een hoger octaangehalte, dus meer ‘vliegende paardenkrachten’, meer snelheid en laadvermogen en een groter bereik zonder zwaardere motor. B17’s, of ‘flying fortresses’ zoals ze genoemd…
21. Hansestadt Hamburg
Brits terreurbombardement op Hamburg Als de Britten eind juli, begin augustus 1943 tijdens Operatie Gomorra ’s nachts Hamburg platbombarderen, veroorzaakt dat een gigantische vuurstorm die meer dan 30.000 dodelijke burgerslachtoffers vergt. De omvang van de materiële verwoesting is aan deze nauwkeurige nazi-kaart goed af te lezen: met name in Hamburg-Oost is een gebied van acht…
22. Omaha Beach
D-day: Atlantikwall doorbroken Zoals kaartlezers in de auto een kaart in kijkrichting vasthouden is ook deze kaart naar het strand, dus naar het zuiden gericht. Op basis van spionage weten de troepen welke barrières zij op weg naar, en op het strand zullen tegenkomen, zoals antitank ‘hedgehogs’ (‘egels’) en mijnen. Ondanks al deze informatie blijkt…
23. 79th Division
Hollywood-geïnspireerde ‘debriefingskaart’ Vier grote vellen verbeelden de deelname van een Amerikaanse divisie aan de opmars van de geallieerden na D-day. Het fraai vormgegeven frame vertelt het verhaal van de 79ste divisie. Het begint bij de opleidingskampen in de Verenigde Staten en Engeland, en gaat langs alle plaatsen waar de divisie doorheen kwam. Daarnaast zijn bijzondere…
24. NEWSMAP
Succesnieuws voor de eigen troepen Wekelijks publiceert het Amerikaanse leger op posterformaat een nieuwskaart, compleet met actiepijlen en toelichting. Niet voor het brede publiek, maar voor de eigen militairen over de hele wereld, de regering, sommige bibliotheken en (slechts) één exemplaar voor het Amerikaanse parlement. Het is propaganda ter ondersteuning van het moreel van de…
25. Plan de la ville de Huy
De prijs van snelle opmars: Huy verwoest Op 18 augustus bombarderen de geallieerden de Maasbruggen in België. In Huy, ten zuiden van Luik, en ook op zes andere plaatsen gooien ‘flying fortresses’ ongehinderd hun bommen af, maar de bommen raken de meeste bruggen niet (op de spoorbrug in Huy na). Het centrum wordt echter met…
26. Canadian Infantry
Canada bevrijdt Oost- en Noord-Nederland Vergeleken met die van de Amerikaanse 79ste divisie is deze Canadese memoriekaart van hun 3e divisie stijf en formeel. Met vlaggetjes en data worden de opschuivende plekken aangegeven waar het divisiehoofdkwartier zit: alleen de legerleiding wordt gevolgd, niet de soldaten. De divisie speelt een grote rol in de bevrijding van…
27. East meets West
Amerikaanse opmars in cartoons De simpele kaart zit vol met stripachtige tekeningen: we zien de onderkomens in de buurt van landingsplaats Le Havre in februari 1945, er is veel aandacht voor vrouwelijk schoon in Frankrijk (een kortgerokte dame op fiets), België (eten serverende verpleegsters) en Duitsland (zonnebadende zwemsters; in maart ’45?), de aanvoer van sterke…
28. Берлин (Berlin)
Verwoesting en val van Berlijn Dit is het zwaar gerestaureerde werkexemplaar van generaal-majoor Safaryan, commandant van de 89e Armeense infanteriedivisie, en afkomstig uit zijn erfenis. Van de kaart valt af te lezen hoe de divisie te werk ging tijdens de Slag om Berlijn in april 1945. De divisie valt aan vanuit het noorden (Wilhelmsruh) en…
29a,b. Kampen in Bandoeng
Eindeloze internering in Bandoeng Vrijwel meteen na de geallieerde capitulatie in maart 1942 interneert Japan in Indonesië alle Europeanen: mannen, vrouwen met kleine kinderen en tienerjongens komen in aparte kampen. Hier liggen het mannen- en het jongenskamp en het vrouwenkamp vrijwel naast elkaar. De levensomstandigheden zijn bar. Het is mogelijk dat deze nauwkeurige tekeningen van…
31. Bomb Damage Nagasaki
Tweede atoombom verwoest Nagasaki Dit sobere rapport analyseert het effect van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki (6 en 9 augustus 1945) vergeleken met ‘gewone’ bombardementen op andere Japanse steden. ‘Nagasaki’ is minder effectief dan ‘Hiroshima’ door het heuvelachtige terrein, maar het effect zou groter zijn doordat de zware industrie hier wél zou zijn uitgeschakeld….
