De wereldtentoonstelling: het Nederlandse paviljoen te Osaka 1970
De Olympische Spelen van Tokyo in 1964 en de Japanse Wereldtentoonstelling in Osaka in 1970 waren een erkenning van de vredelievende en zelfs westerse ontwikkelingen die Japan na de Tweede Wereldoorlog had doorgemaakt. De grote industriële en technische sprong, vergelijkbaar met het Wirtschaftswunder in Duitsland, had een dynamische samenleving opgeleverd, die dankzij presentaties van grote bedrijven en enorme ‘gebouwstructuren’ op het tentoonstellingsterrein de wereld tijdens de expo versteld deed staan.
Nederlands paviljoen op Expo 70 in Osaka, ontwerp Jaap Bakema en Carel Weeber. Archief Het Nieuwe Instituut.
Het Nederlandse paviljoen naar ontwerp van Jaap Bakema (1914-1981) en youngster Carel Weeber (1937) bestendigde de exclusieve oude banden van ons land met Japan, die teruggingen tot de vroege zeventiende eeuw. Toch stond het paviljoen vooral in het teken van de technische vooruitgang van ons land, het logistieke karakter van onze economie en de voor velen verbazingwekkende ligging onder de zeespiegel.
Het paviljoen bestond dan feitelijk ook voor een groot gedeelte uit vijvers, terwijl de ontvangsthal anderhalve meter onder de waterspiegel lag. De stalen structuur van het paviljoen was bekleed met futuristisch aandoend zilver, blauw en oranje geschilderde asbest (!) panelen. Bij dit vooruitstrevende karakter van ons land sloot het programma van de tentoonstellingen aan. Middels een vernuftige multimedia-presentatie naar ontwerp van Wim Crouwel (1928) en met filmbeelden van Jan Vrijman (1925-1997) kreeg het publiek een indruk van de moderne ambitie van ons land.
(Contrapunt)
Kort voor Osaka, werd EXPO 67 in Montréal gehouden. Ook hier had Nederland zich zeer verplicht gevoeld met ambitie mee te doen, als dank voor de Canadese inspanning voor de bevrijding van ons land van het nazisme. Architect Wout Eijkelenboom (1924-2013) van EGM architecten ontwierp een grote hightech structuur die in drie delen, bereikbaar middels roltrappen, plaats bood aan presentaties over Nederland. Het gebouw stond geheel in het teken van de (beoogde) industrialisatie van Nederland. De tentoonstellingen waren echter vrijwel geheel van de indruk van het gebouw losgezongen en boden een staalkaart aan Hollandia, variërend van een model van de Rotterdamse haven tot allerlei toeristische impressies.
“… een gebouw dat hoofdzakelijk bestaat uit een cocon-frame, dat samengesteld is uit aluminium buizen. Een soort nieuwe bouwsteen dus, groter dan de baksteen en met een expressie een industrieel land waardig.” — Wout Eijkelenboom, architect (1967)
Meer Artikelen
Het model: Joost Baljeu en Theo van Doesburg
In de tweede helft van de jaren vijftig ontstond een nieuwe belangstelling voor de abstracte avant-garde van de jaren twintig, de pseudo-machine style van het Bauhaus en de universele totaalkunst van De Stijl. Joost Baljeu verkende deze erfenis en raakte in de ban van de multidisciplinaire kunstenaar en voorman van De Stijl, Theo van Doesburg.
De overheidsdienst: de Dienst Esthetische Vormgeving PTT
Vanaf de jaren zestig ontstond er door modernistische adviseurs een gelijkgestemde moderne culturele ambitie binnen grote staatsbedrijven als de PTT en de Staatsuitgeverij. Met name de PTT wist zichzelf overal zichtbaar te maken, door inzichten uit de moderne marketing met hedendaagse beeldende kunst te combineren.
De school: nieuwe designopleidingen in Delft en Arnhem
Op 7 februari 1969 kreeg de Technische Hogeschool ministeriële goedkeuring voor de nieuwe studierichting Industriële Vormgeving. Hoogleraar Van der Grinten spoorde zijn studenten aan tot een probleemanalytische houding, door kennis te vergaren over productietechnieken en aandacht te hebben voor de gebruikskwaliteit van de producten.
De ontwerper: van zelfproductie tot industrie
De beperkte ontwikkeling van de Nederlandse industrie vanaf de jaren 70 betekende een gedwongen vrijheid voor jonge ontwerpers die vaak met kleine series handmatig vervaardigde producten een nieuwe werkwijze ontwikkelden. Er ontstond een spanningsveld tussen het unieke museum-object, en de ambitie van ‘moreel’ ontwerp voor een groot publiek.
De woningbouw: opvoeding in de architectuur
De woningbouw na de Tweede Wereldoorlog werd gekleurd door schaarste en grootschalige volkshuisvesting. Er was in de sociale woningbouw een element van volksopvoeding aanwezig: goede woningen met voldoende buitenruimte en goede werkomstandigheden zouden vanzelfsprekend leiden tot zowel mentaal als fysiek gezonde burgers.
Het landschap
De Oosterscheldekering in 1986 was de afronding van het Deltaplan, en betekende het einde van een tijdperk van het maakbare Nederlandse landschap. In deze periode werd het landschap ook steeds meer voor recreatieve doeleinden gebruikt – met de experience parken van Center Parcs als resultaat.
De internationale kunsttentoonstelling: Slothouber & Graatsma op de Biënnale van Venetië
Nederland kent een interessante geschiedenis als het gaat om de vertegenwoordiging tijdens internationale presentaties. De kans om ons land te presenteren tijdens wereldtentoonstellingen en internationale kunst- en architectuurbiënnales, politieke topbijeenkomsten en zelfs Olympische Spelen, roept telkens de vraag op wie of wat willen we zijn.
De galerie: Galerie Swart, huiskamer van het modernisme
Een galerie voor moderne kunst was aan het begin van de jaren zestig in Nederland nog een bijzonderheid. De Amsterdamse galerie van Riekje Swart opende in 1964 en bracht kunst die zich sterk afzette tegen de individuele expressie. Kunstenaars als Bob Bonies, Ad Dekkers en André Volten exposeerden veelvuldig met conceptueel werk dat zich richtte op een ordening van geometrische vormen.
De luchthaven: Schiphol, etalage voor de wereld
Geen project werd zozeer het uithangbord van het moderne Nederland als de luchthaven Schiphol in de buurt van Amsterdam. Van een eenvoudig vliegveld met beperkte faciliteiten wilde de directie met een totaal nieuw ontwerp aansluiten bij het groeiende internationale luchtverkeer.
De publieke ruimte: kunst in de publieke ruimte
In de loop van de jaren zestig bemoeide de overheid zich steeds meer met de kunsten, door middel van subsidies, beurzen en opdrachten voor ontwerpers en kunstenaars. Maar in de praktijk vond het nieuwe overheidsbeleid eerst maar moeilijk zijn weg. Dat is goed te zien aan de verwerving en plaatsing van het Picasso’s beeld Sylvette in Rotterdam.
Het museum: vormgeving en debat in het Stedelijk Museum Amsterdam
Tot begin jaren tachtig speelde het Stedelijk Museum Amsterdam dankzij directeur Willem Sandberg een belangrijke rol in het debat over de vormgeving. Sandberg was zelf grafisch ontwerper en overtuigd van de mogelijkheden om design, via het museum, een onderwerp te maken van maatschappelijk belang.
De wereldtentoonstelling: het Nederlandse paviljoen te Osaka 1970
Het Nederlandse paviljoen, naar ontwerp van Jaap Bakema en youngster Carel Weeber, bestendigde de exclusieve oude banden van ons land met Japan, stond in het teken van de technische vooruitgang van ons land, het logistieke karakter van onze economie en de voor velen verbazingwekkende ligging onder de zeespiegel.
