De voorvechters van de renaissance introduceerden met hun fascinatie voor de klassieke oudheid ook het idee van de middeleeuwen: een gapend gat van achterlijke barbarij dat hun eigen tijd van de gedroomde klassieken zou scheiden. De kerkelijke architectuur van deze duistere periode kraakten ze af als ‘gotisch’. Die vreemde spitsbogen moesten wel afkomstig zijn van de barbaarse Goten – de stam die het Romeinse Rijk ten val had gebracht.
Vanaf de achttiende eeuw, opvallend genoeg een periode van opkomende industrie en versnelde sociale verandering, kwamen die middeleeuwen volop in de belangstelling te staan. De fascinatie voor de mysterieuze gotische tijd kende twee sterk verschillende vertakkingen. Aan de ene kant ontstond het beeld van een romantische, ridderlijke en religieuze periode; een lichtend voorbeeld voor de onttoverde moderne wereld. Met het opkomende nationalisme in Europa werd gotisch ontwerp een middel om de maatschappij weer echt, eigen en puur te maken.
“Indeed, my dear Sir, as kind as you are about it, I perceive you have no idea what Gothic is: you have lived too long amidst true taste, to understand venerable barbarism.” — Schrijver Horace Walpole in een brief aan Horace Mann, 1754 (geciteerd in Gothic Tourism)
François Gérard, Aan de oever van de Lora roept Ossian geesten op met de klanken van zijn harp (uitsnede), c. 1811. Ⓒ Hamburger Kunsthalle (gift van Ludwig F. Hansing, 1910)
Anderzijds was er ook een groeiende markt voor zogenaamde gotische romans. Dit waren sensationele griezelverhalen: de geschiedenis was hierin geen pittoresk riddersprookje, maar juist een afschrikwekkend spookbeeld. Lezers vergaapten zich naar hartenlust aan de monsters en barbarij van het verleden. Aan deze spookachtige interpretatie van het verleden danken we ons huidige begrip van het woord gothic.
“I seek antiquity and not novelty. I strive to revive not invent.” — Ontwerper en architect Augustus Pugin, in een brief aan John Bloxham, 1840 (geciteerd in Phoebe Stanton, Pugin)
Deze twee takken van de gothic traditie verschillen sterk van elkaar. Ze hebben echter allebei weinig met het daadwerkelijke verleden te maken: de geschiedenis wordt aangedikt, omgevormd of ronduit verzonnen. Het verleden waarop goth zich baseert is een bedwelmende mengeling van fantasie en werkelijkheid.
Meer Artikelen
Zó Posthuman (3): Monsterlijke mensen en menselijke monsters
Afgerukte ledematen, ontbindende lijken en afstotelijke monsters. Net als in het posthumanisme staat in gothic het lichaam centraal. Toevallig? Volgens curator Tomas van den Heuvel niet.
Duisternis en melancholie gevangen in geluid
Goth-muziek bestaat alweer zo’n veertig jaar, maar voor buitenstaanders blijft het moeilijk grip te krijgen op het onsterfelijke genre. Daarom een klaarstoomcursus door goth-kenner Marloes Bontje.
De beste bingewaardige GOTH-series
Ben je klaar voor de ultieme Netflix goth-binge? Met deze kijktips kom je de winter wel door!
The Boneyard Boys: gothic in de Engelse literatuur
In de Engelse literatuur ontstaat in de loop van de achttiende eeuw een verlangen naar de duistere middeleeuwen, een fascinatie met het bovennatuurlijke, met dood, verderf en het hellevuur. Het resultaat: de beroemde gothic novel.
Identiteit en gemeenschap
Uit de tentoonstelling: goth is een slagveld voor de grote kwesties van identiteit, individu en gemeenschap. Nu, én al in de negentiende eeuw.
De donkere spiegel van de ziel
Uit de tentoonstelling: de overdonderende natuur speelt in de traditie van goth een grote rol: als decor voor ongrijpbare mysteriën of onuitsprekelijke geheimen, maar soms ook als hoofdrolspeler.
Geen vorm maar sfeer
Uit de tentoonstelling: in de traditie van goth worden beelden, symbolen en stijlen naar hartenlust gemengd – het resultaat is een gedragen sfeer, die de fantasie prikkelt en de duisternis creëert. Goth is geen stijl in de traditionele zin, maar een gevoel.
Het theater van de echtheid
Uit de tentoonstelling: goth jaagt het gevoel van authenticiteit met overgave na, en schrikt er niet voor terug om dit gevoel op een kunstmatige manier op te roepen.
Duistere technologie
Uit de tentoonstelling: in goth wordt het verleden gezien als een fotonegatief van de moderne tijd – in goede óf in kwade zin. Vaak zijn het daarbij juist de gebreken van technologie – de krassen op de film, de verkleuring van de foto – die een gothic gevoel aan het beeld geven.
De spookachtige stad
Uit de tentoonstelling: de stad is in de goth traditie van de vroege twintigste eeuw een dreigende, onpersoonlijke, alles opslokkende metropool.
Alternatieve stereotypen
Uit de tentoonstelling: de subcultuur goth experimenteert als geen ander met gender, seksualiteit en stijl, en vindt zo steeds nieuwe betekenissen voor oude stereotypen.
