Sovjetplattegronden van Nederlandse steden
Meteen na de Tweede Wereldoorlog geeft Stalin opdracht de wereld en alle landen en relevante steden in kaart te brengen. Het is het grootste kartografische project ooit. Vrijwel alle grotere Nederlandse steden zijn gekarteerd in schalen 1:10.000 of 1:25.000. De kaarten zijn in Rusland nog steeds ‘secretno’, geheim. Dordrecht en Maastricht zijn verbeeld met militair relevante informatie: kazernes, overheidsgebouwen, militaire industrie. Het is fascinerend dat de Sovjets bomen langs dijken vermelden (toen niet op openbare Nederlandse kaarten), tunnels weglaten, want niet passeerbaar voor tanks, en luchtopnames van pijpleidingen in aanbouw interpreteren als wegen, die er dus niet zijn. Vermelding van draagvermogen van bruggen onderstreept dat de plattegronden bedoeld zijn om het Rode Leger met tanks West-Europa te laten innemen. In Maastricht zijn kennelijk de ENCI en zelfs aardewerkfabrieken militair belangrijk.
Генеральный Штаб (Generale Staf (van het Sovjetleger)), Дордрехт (Dordrecht), (Moskwa) 1981. Coll. S/T V.1639, 87,5 x 95,5 cm.
Генеральный Штаб (Generale Staf (van het Sovjetleger)), Маастрихт (Maastricht), (Moskwa) 1980. Coll. S/T V.2086, 86 x 118 cm.
Meer hoofdstukken
1. Atlanta Karte
Duitsland verdeeld en bezet De capitulatie van Groot-Duitsland leidt tot geallieerde bezetting, en ook Oostenrijk ontsnapt daar niet aan. Beide landen en hun hoofdsteden worden verdeeld in zones onder Sovjet-, Amerikaans, Brits en Frans gezag. Duitsland regeert zichzelf niet meer, zelfs voor het publiceren van een postcodekaart is toestemming nodig. De eerste tekenen van de…
2. Map Review
Marshallhulp als start Koude Oorlog Tussen 1948 en 1952 spenderen de Verenigde Staten $ 13 miljard (omgerekend naar nu ruim € 150 miljard) om Europa te ondersteunen met voedselvoorziening, industrie en infrastructuur, en daarmee de economie uit het slop te trekken. Europees herstel is vooral in het belang van Amerika. De politieke betekenis is daarbij…
3. Berlin Airlift
Berlijns levenslijn tijdens landblokkade Deze propagandafolder met cartografische infographics toont hoe een luchtbrug de landblokkade van West-Berlijn door de Sovjets in 1948 ontkracht. De folder visualiseert de logistieke operatie die nodig is om mensen, voedsel, brandstof en bouwmaterialen voor 2,5 miljoen WestBerlijners per vliegtuig op hun bestemming te krijgen. Als deze folder na tien maanden…
4. Two Worlds 1950
Wereld verdeeld in rood en blauw Rood is de kleur van de Sovjet-Unie, en sowieso de kleur van revolutie. De Amerikaanse propaganda neemt dat op deze kaart gretig over, want daarmee oogt het continentale Sovjetrijk groter, dreigender en massiever. De coalities waar de Verenigde Staten domineren ogen door het contrast vriendelijk blauw.
5. Gulag-Slavery
Goelag, archipel van strafkampen GULAG is vanaf 1930 de officiële afkorting voor opvoedings- en werkkampen in de Sovjet-unie. De Stalin-terreur veroordeelt miljoenen Sovjetburgers tot langdurige opsluiting in kampen. Later komen daar ook verslagen legereenheden bij. De gevangenen moeten keihard werken onder erbarmelijke omstandigheden, maar de kampen zijn niet gericht op systematische vernietiging, 90% overleeft.
6. Фразьі и… Базьі (frases en bases)
Satire als propagandawapen Terwijl de Amerikaanse radio het heeft over wereldvrede (Мир/Mir betekent zowel wereld als vrede), verdediging en ontwapening, is het Amerikaanse leger bezig om overal in Europa militaire bases op te richten. Tegenover mooie woorden staan feitelijke daden, zo ziet de Sovjet-Unie dat in 1952, kort voor de dood van Stalin. De radioman…
7. Wijkindeling Bescherming Bevolking
Schuilen tegen atoomaanval Vanaf 1949 staan de verhoudingen tussen west en oost zo op scherp dat een nieuwe (nucleaire) wereldoorlog dreigt. De plannen voor het bouwen van schuilkelders – zoals hier in ’s Hertogenbosch – blijven echter steken in sporadisch gerealiseerde voornemens, al zijn de zes op deze kaart vermelde Bossche schuilkelders wél gebouwd.
8. Kolen en Staal
Begin van Europese integratie Aan de oprichting in 1952 van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) liggen politieke, economische én militaire motieven ten grondslag. (West-)Duitsland moet uit het moeras worden getrokken om herhaling van de wraakgevoelens na het Verdrag van Versailles te voorkomen. Europa groeit voor het eerst als gelijkwaardige staten naar elkaar…
9. Wege zur Vereinigung Europas
Begin van Europese bureaucratie In 1955 staan politieke en economische samenwerking tussen Europarat en EGKS (=Montanunion) op één lijn. Beide hebben supranationale, beslissingsbevoegde organen, en uitoefening van die bevoegdheden staat onder controle van het parlement en van het Hof van Justitie. Zelfs het principe van vrij verkeer van personen is al vastgelegd.
10. JRO Sonderkarte Berlin
Berlijnse muur als Koude Oorlogssymbool De Muur staat als dramatisch symbool van de Koude Oorlog prominent op deze geschematiseerde plattegrond van Berlijn. De fysieke muur maakt de deling tussen west en oost voor de Berlijners ‘definitief’. Augustus 1961 is razendsnel de ‘muur van schande’ (zoals ze aan de westkant genoemd wordt) gebouwd als ‘antifascistische beschermmuur’…
11. Europa: Integrationspolitik
Europa verdeeld door IJzeren Gordijn De hoofdscheiding in Europa is tussen het ‘kapitalistische’ Westen en het ‘communistische’ Oosten, aangegeven in blauw en rood. Deze kaart begint met de militaire samenwerking, dan de politieke en ten slotte de economische.
12. Der Volksaufstand
Opstand in Oost-Duitsland Wat in de DDR begint als verzet tegen een opgelegde arbeidsproductiviteitsverhoging bij bouwvakkers, loopt binnen 24 uur uit op een arbeiders- en boerenopstand tegen de Oost-Duitse regering. Het verzet wordt door het Rode Sovjetleger binnen enkele dagen gewelddadig onderdrukt. De regering in West-Duitsland publiceert deze overzichtskaart met daarop het verzet en de…
13. Positionering van krachten
Dreigende atoomaanval op West-Europa Deze Poolstalige oefeningskaart voor een grootschalige aanval vanuit het oosten werd in 2005 openbaar gemaakt uit een Pools staatsarchief. Het aanvalsplan behelst het gooien van ‘tactische’ kernbommen op West-Europa, maar niet op de kernmachten Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Die bommen heten ‘tactisch’, maar zijn tot drie keer krachtiger dan die op…
14. Help kernwapens de wereld uit
Kerkelijk verzet tegen atoomwapens De Koude Oorlog kent een nieuw dieptepunt wanneer er gedreigd wordt met allesverwoestende neutronenbommen. In Nederland wordt heftig gediscussieerd over de vraag of hier kernwapens gestationeerd mogen worden. Die zouden een kernaanval van het Oostblok kunnen uitlokken en daarmee de democratisering van Oost-Europa blokkeren.
16. Рига (Riga)
Esthetiek van militaire kaarten: Riga Als deze plattegrond in zes vellen in Leningrad wordt vervaardigd ligt Riga nog in de Sovjet-Unie. De plattegrond is nauwkeuriger dan die van steden buiten de Sovjet-Unie en zijn satellietstaten. Details als de stroomsnelheid, diepte en breedte van de rivier, de breedte van bruggen en houtsoorten in het bos staan…
17. United Bases of America
Verenigde Staten als (enige) wereldmacht Al jaren leeft het idee bij politici, deskundigen en journalisten dat de Verenigde Staten als wereldmacht over zijn hoogtepunt heen zijn. China wordt gezien als de nieuwe wereldspeler, en we zijn op weg naar een multipolair statenstelsel. Voorlopig echter zijn de Verenigde Staten het enige land dat overal op aarde…
18. The European Union
Subtiele verschillen in Europa Het lijkt bijna een ‘gewone’, sobere, objectieve en vooral institutionele kaart van de Europese Unie in 2013. Bergen doen er niet toe, maar de kleinste provincie in Estland wel. Toch zit er een subtiele boodschap in de kaart. Zo toont ze de veeltaligheid van de Unie door alle landen te benoemen…
19a-g. Muntgeld
De meest gebruikte kaarten: muntgeld We betalen er steeds minder mee, maar zelfs onze munten hebben een kaart. De vijfeurocent toont een globe met in het midden Europa. De vijftigeurocent toont de Europese Unie, ongeacht of landen de euro hebben ingevoerd, en op de twee-euromunt staat heel Europa, inclusief Noorwegen en Europees Rusland. Vóór 2007…
20. EU Referendum
Brexit-referendum verdeelt Britten De kaart in het midden is vertrouwd, zo kennen we het geografisch correcte Verenigd Koninkrijk. De meerderheid lijkt daar te willen blijven (meer geel dan blauw, vooral door Schotland). Maar de linker kaart is electoraal correct en de rechter proportioneel: Groot-London en Schotland kunnen niet voorkomen dat Engeland en Wales uit de…
21a,b. Nitraatkaart en emissiereductie
Stikstofkaartje veroorzaakt boerenopstand De vraag hoe de veehouderij in Nederland zich verhoudt tot de Europese milieuregels speelt al decennia. Veel veehouders konden zich nog veilig wanen op grond van de Nitraatkaart uit 2017 (21b), die de oppervlaktewaterkwaliteit aangeeft. Maar het ‘stikstofkaartje’ van juni 2022 slaat in als een bom: bekende probleemgebieden als Noord-Brabant, Noord-Limburg en…
