Hoe we de wereld stuk rennen met onze hardloopschoenen

Broeikasgassen
Elk jaar worden er 12,5 miljard paar hardloopschoenen geproduceerd, blijkt uit een wetenschappelijke publicatie van het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology (MIT). Daarvan worden er ongeveer 500 miljoen per jaar daadwerkelijk verkocht, volgens datawebsite Statista. Een schoen bestaat vaak uit meer dan 65 verschillende onderdelen, gemaakt uit 26 materialen, en wordt in 360 stappen in elkaar gezet. Grootschalige vervuiling is onvermijdelijk.

De totale uitstoot van één paar gloednieuwe hardloopschoenen komt neer op zo’n 14 kilo CO2, genoeg om een lamp van 100 watt een week te laten branden. Dat klinkt wellicht als weinig, maar voor een product dat geen energie verbruikt, is dat schrikbarend veel, stellen de MIT-onderzoekers. En vergeet de immense schaal niet: 12,5 miljard paar geproduceerde hardloopschoenen per jaar betekent ook 12,5 miljard brandende peertjes.

Tijdens de productie worden de meeste broeikasgassen uitgestoten, tot wel 68 procent van het totaal. Het gaat dan voornamelijk om de fossiele brandstof die nodig is voor het transport van grondstoffen en de elektriciteit om machines in de vaak Chinese fabrieken te laten draaien. Veel van die fabrieken draaien volgens het onderzoek van MIT op steenkool, een fossiele brandstof.

De rest van de CO2-uitstoot is merendeels afkomstig van de kunststoffen waarvan de schoen wordt gemaakt, waaronder polyester en polyurethaan; eveneens van fossiele brandstoffen. Gemiddeld komt ongeveer een derde van al het materiaal dat een fabriek wordt binnengereden nooit in een schoen terecht, maar wordt gelijk bestempeld als afval en afgevoerd naar de vuilstort. Iets vergelijkbaars is overigens het geval bij elk productieproces. Eerder in deze serie bleek al dat tussen de 50 en 70 procent van het materiaal dat nodig is voor de productie van surfplanken niet in een board verdwijnt. Het kan dus erger.

Afbraak
Dan tijdens het rennen. Je glijdt soms weg, stoot je teen, de zool slijt. Daarbij komen deeltjes in de natuur terecht, gemiddeld zo’n 2 gram per schoen per jaar. Begin 2022 publiceerden onderzoekers van een Zuid-Koreaanse universiteit een wetenschappelijk artikel over de impact daarvan. Daaruit bleek dat de deeltjes vervormingen kunnen veroorzaken bij zebravissen – een veelgebruikt proefdier om gezondheidseffecten bij de mens te onderzoeken vanwege de genetische overeenkomst. Schokkend, al is de kans op daadwerkelijke misvorming klein.

Net zoals bij andere sportartikelen die worden gemaakt van fossiele brandstoffen vormt vooral de verwerking na gebruik een probleem. Lijm 65 verschillende onderdelen uit 26 materialen aan elkaar en recyclen is praktisch onmogelijk. De schattingen in de wetenschappelijke literatuur lopen uiteen, maar volgens de onderzoekers van MIT belandt zeker 80 procent van de afgedankte schoenen uiteindelijk voor altijd op de vuilstort. De rest van de hardloopschoenen is geen beter lot beschoren: die verdwijnen in verbrandingsovens.

Lichtpuntjes
Er zijn ook lichtpuntjes. De milieu-impact kan drastisch worden verminderd door hardloopschoenen te maken van herbruikbare, duurzame en minder giftige materialen. Door minder en lichtere materialen te gebruiken kan de uitstoot bijvoorbeeld al met 20 procent worden teruggedrongen, berekenden de MIT-wetenschappers. Maar de belangrijkste winst valt te behalen in de fabrieken, door hernieuwbare energiebronnen te gebruiken in plaats van steenkool.

Schoenenmerken Adidas en Allbirds gingen met die aanwijzingen aan de slag en presenteerden vorig jaar een hardloopschoen met de laagste ecologische voetafdruk tot nu toe: minder dan 3 kilo CO2 per paar. Andere merken, waaronder het Zwitserse On en het Franse Salomon, hebben vergelijkbare projecten. Ze moeten wel, de consument verlangt een duurzaam alternatief.

Het is een begin, maar de fabrikanten zijn er nog lang niet. Atleten die een marathon rennen op de Vaporfly – een superschoen van Nike met een koolstofvezelplaat – zijn gemiddeld 1 procent sneller dan de rest, bleek uit recent onderzoek dat werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Scientific Reports. Een procent betekent in de sport het verschil tussen winst en verlies, een marathon lopen onder de twee-uursgrens of net erboven. De vervuilende fabrieken zullen blijven draaien tot duurzamere schoenen aan dat niveau kunnen tippen. Tot die tijd zullen de groene sloffen het afleggen tegen de fossiele pantoffels. Tot die tijd lopen we de wereld stuk, en niemand heeft het door.

Zelfs als iedereen vanaf nu op duurzamere schoenen zou rennen, dan nog ontbreekt de infrastructuur om ze in te zamelen en vervolgens te recyclen. Zo zal ook de duurzamere hardloopschoen van Adidas uiteindelijk op de vuilnisbelt of in een oven belanden. En bestaat die infrastructuur op den duur wel, dan is recyclen waarschijnlijk nóg niet mogelijk, omdat ook die schoenen uit zoveel verschillende materialen bestaan en de techniek om stoffen goed te scheiden is nog niet op grote schaal uitgerold. Zo blijft hergebruik vooralsnog een belofte die niet kan worden ingelost. Al geven die duurzame schoenen ons natuurlijk wel een goed gevoel.

Naschrift:
In de eerste versie van dit artikel stond dat er jaarlijks 25 miljard paar hardloopschoenen worden geproduceerd. Dit is gecorrigeerd naar 12,5 miljard paar, op basis van een wetenschappelijke publicatie van het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Dit aantal zegt niet alles over het aantal verkochte hardloopschoenen. Volgens datawebsite Statista zijn dat er 500 miljoen paar per jaar. De impact is dus lager dan de oorspronkelijk genoemde vergelijking met 25 miljard brandende peertjes; dit moet 12,5 miljard zijn.

Pepijn Keppel (1996) is schrijver, ex-topsporter, milieuwetenschapper en freelancejournalist voor onder meer Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer en Trouw. Hij is geïnteresseerd in het snijvlak tussen twee ogenschijnlijk afzonderlijke werelden, in dit geval die van het klimaat en de sportwereld.