De kracht van de zwellende Rijn
Bij hoge waterstanden van de Rijn stroomt het rivierdal vol. Dan blijkt hoe groot het dal is, ondanks de dijken die er al eeuwen langs gebouwd worden. Maar door het veranderende klimaat en het verlies van bovenstroomse opvangbekkens komt er incidenteel nog veel meer water via de Rijn, en moeten we er rekening mee houden dat de rivier dezelfde ruimte gaat opeisen als op deze kaart te zien is.
L.A.J.W. baron Sloet, H.F. Fijnje, G.J. Thieme, Kaart van de overstrooming langs den Duitschen Rijn en den Gelderschen IJssel, veroorzaakt door de doorbraken in maart 1855, Arnhem 1856, uit: Beschrijving van den watervloed in Gelderland in maart 1855. Coll. S/T T.172, 71 x 56 cm.
Meer hoofdstukken
1. Altitudes
Stroomgebied van de Rijn Op deze hoogtekaart van het stroomgebied van de Rijn zijn nationale grenzen nog aangegeven, maar voor het watermanagement moeten we naar het hele stroomgebied kijken. Nederland is sterk afhankelijk van Rijnwater, zowel qua hoeveelheid als kwaliteit. Het smelten van Zwitserse gletsjers heeft gevolgen voor de beschikbaarheid van water in de zomer:…
2a,b. Atlas der Schweiz
Smeltend dak van Europa Van de omvangrijke gletsjers die op deze laat 19e-eeuwse Alpenkaart te zien zijn (de blauwe velden) is inmiddels een flink deel verdwenen, zoals te zien is bij de Zapportgletscher (2b). In een droge zomer is nu nog 20% van het Rijndebiet smeltwater, maar hoe lang nog?
3. Cours du Rhin
De natuurlijke Rijn ‘gemoderniseerd’ Vóór de moderne tijd is de Rijn ongeveer twee keer zo lang als de rechte lijn van stad naar stad: de rivier meandert sterk en stroomt traag. De rivier heeft daardoor veel bergingscapaciteit, zeker met alle ruime uiterwaarden en dijken ver van de rivier. In die uiterwaarden wemelt het echter van…
4. Belagerung von Strassburg
Water als ineffectief verdedigingsmiddel Tijdens de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) belegeren Badense en Württembergse troepen Strasbourg, een van de modernste Franse vestingen. Artilleriebeschietingen veroorzaken grote schade. Ouderwetse statische verdedigingswerken leggen het af tegen een beweeglijk en modern bewapend leger.
5. Wegwijzer
De Rijn als moderne transportroute Deze atlas is gebruikt als oriëntatie voor schepen in de tijd vóór radar en GPS. In een eeuw tijd is de Rijn aangepast aan de moderne scheepvaart. Pas na de zoutlozingen uit de Elzas (tot 1998) en de alle leven dodende lozingen van Sandoz (1986) gaat ook waterkwaliteit een rol…
7. Ruimte voor de Waal
Ruimte voor de rivier, iedereen wint In 1995 moesten 250.000 mensen uit de Betuwe worden geëvacueerd, de dijken houden het nèt. Het roer gaat om: ‘Ruimte voor de Rivier’ is een miljarden-investeringsprogramma om de Rijn en de Maas tijdens extreme situaties weer meer ruimte te geven. Het levert meer controle over de rivier op, juist…
8. Dijken der polderdistricten
Normalisering en regulering van de Rijn Vanaf 1765 maakt de Rijnlandse landmeter en cartograaf Melchior Bolstra een start met systematische kartering van de Rijn. De rivier wordt gestandaardiseerd gemeten en de symboliek op kaarten genormaliseerd. Deze standaardisering maakt ingrijpende plannen tot regulering mogelijk.
9. Nieuwe Waterweg
De nieuwe slokdarm van Rotterdam De bereikbaarheid van de haven van Rotterdam is een toenemend probleem als schepen in de 19e eeuw steeds groter worden. Ingenieur Pieter Caland ontwikkelt een radicaal en riskant plan: dwars door de Hoek van Holland creëert hij de kortste verbinding, en tekent hij een afdamming van de samenvloeiing van Oude…
10. Afsluiting Zuiderzee
Kustlijnverkorting waar technisch mogelijk Vele bedijkingsplannen van de Zuiderzee Vereeniging zijn voorafgegaan aan dit ontwerp van Cornelis Lely e.a., en ook dit plan was zeker niet de laatste publicatie voor men overging tot de aanleg. Lely was niet alleen een bevlogen ingenieur, hij was ook een gewiekst politicus. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij minister…
11. Leidingwater
Bedreigd drinkwater als collectief goed Nederland telt op dit moment tien publieke drinkwaterbedrijven die het hele land bedienen. In 1940 waren het nog honderden bedrijven en bedrijfjes; in veel gemeenten waren er alleen particuliere putten. Opvallend zijn de toenmalige drinkwaterbronnen in die tijd: soms duinwater, alleen rond Rotterdam oppervlaktewater en tot dicht op de kust…
12. Directe Plan
Omineus advies voor afsluiting Zeeland Twee dagen voor het noodlot toeslaat presenteert ingenieur Johan van Veen aan zijn bazen een ambitieus plan om de zeearmen in Zuid-West Nederland deels af te dammen. Het is een ruwe schets, zeker geen technisch ontwerp, maar het idee is duidelijk. Het doel komt overeen met Lely’s plannen voor de…
13. De Stormvloed
De ramp overspoelt Zuidwest Nederland Meteen na de watersnoodramp komt een grote hoeveelheid publicaties op gang, waaronder deze overzichtskaart van het ondergelopen gebied. De opbrengst is voor de slachtoffers. De vele kruisjes en pijltjes versterken het dramatische effect. De Ramp zit stevig verankerd in het collectieve geheugen.
14. Bedwongen Waterland
Wankele illusie van maakbaarheid Als de Deltawerken echt op stoom komen blaakt de waterstaatswereld van zelfvertrouwen. Door te visualiseren dat het bewoonbare Nederland grotendeels onder zeeniveau ligt of door rivierwater bedreigd wordt, suggereert deze schoolplaat dat het water in ons land ‘onder controle’ is.
15. Basiskaart Ontwerp
Nederland: eindpunt van rivierenstelsels Een nieuwe ruimtelijke blik op ons land blijkt essentieel: Nederland als eindpunt van rivierenstelsels. Vandaar de ongewone oriëntatie van deze kaart: het oosten is boven. Het is een nieuw besef, met de erkenning dat Nederland geen eiland is, maar afhankelijk van gebeurtenissen in de omliggende Europese landen.
16. Nationale Infrastructuur
De zee wingewest voor onze energie? Het Rijk vervult een belangrijke rol als het gaat over energie, zeker in tijden van klimaatverandering en geopolitieke spanningen in Europa. De Nationale Omgevingsvisie heeft hierin een vooraanstaande positie. De omschakeling naar hernieuwbare bronnen gaat hard: anno 2023 is een groot deel van de reserveringen voor windparken gerealiseerd.
17. Droogte van de Bodem
Waterschaarste als nieuw probleem Klimaatverandering betekent op korte termijn vooral dat extreme weersituaties nog extremer worden. Terwijl de neerslag sinds de jaren 1960 met 10 tot 15% is toegenomen, hebben we ook te maken met drogere lentes en zomers. Dat heeft consequenties, zoals op deze interactieve kaart te zien is: grote delen van Nederland waren…
18a,b. Zoetwateraanvoer
We accepteren droogte en verzilting niet Tijdens lange droge perioden komt het westen van Nederland in de problemen. Door de verdieping van de Nieuwe Waterweg – Nieuwe Maas dringt bij lage Rijnafvoer zilt water door tot aan het inlaatgemaal bij Gouda. In steeds vaker voorkomende hete zomers verdampt het water sneller dan kleinere waterwegen vanuit…
19. Heat Gradient
Klimaatverandering in beeld gebracht Het weer is veranderlijk, het klimaat lijkt stabiel. Het klimaat kent alleen trage schommelingen, van ijstijden tot tropische perioden. Het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen verstoort het natuurlijke verloop hiervan. Sinds de industriële revolutie verandert het patroon van een lokaal, incidenteel heet jaar naar globale opwarming. De tekst links constateert dat…
20. Blauwe Hart
Meebewegen met de natuur: het kan, het moet Dit soort vergezichten veroorzaakt jeuk bij projectontwikkelaars, vastgoedboeren en investeerders. Deze kaart is een ruwe en indicatieve schets van hoe Nederland er over een eeuw uit kan zien. Hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans is geen waterbouwkundig ingenieur en zelfs geen klimaatdeskundige. Als dat hele gebied onder water komt…
