Deze tekst van Bart Lootsma is afkomstig uit de catalogus van de tentoonstelling. Klik hier voor de volledige catalogus.
De behoefte aan radicale verandering manifesteerde zich in de naoorlogse Oostenrijkse architectuur in een serie megalomane stadsontwerpen. Wat deze projecten verbindt is een obsessie met technologie en infrastructuur en een drang om compleet nieuwe manieren van samenleven te creëren. De toon werd gezet door Hans Hollein en Walter Pichler met de tentoonstelling Architektur die zij in 1963 in de Weense Galerie nächst St. Stephan organiseerden.
Hans Hollein, Überbauung Wien, 1960. Collectie Centre National d’Art et de Culture Georges Pompidou, Parijs. Met dank aan privéarchief Hans Hollein.
Het praktische doel van deze projecten is op het eerste gezicht onduidelijk. In zijn manifest Absolute Architektur benadrukt Hollein dat architectuur een spirituele waarde aan alledaagse handelingen kan geven, die daardoor rituelen worden. Hij noemt dit cultische architectuur. Hollein streeft daarbij geen klassieke, maar een zinnelijke en gewelddadige schoonheid na.
Pichler ziet architectuur als een uitdrukking van macht waarin mensen gedwongen worden naar zijn maatschappelijke visie te leven. De vroege ontwerpen van Raimund Abraham en Laurids Ortner tonen de stad als een gigantische machine die door mensen in ruimtepakken bewoond wordt. Günther Feuerstein presenteert zijn ontwerpen voor stadscentra juist als tijdloze archetypen.
From l-r: Walter Pichler, Unterirdisches Gebäude mit ausfahrbarem Kern, 1963. Collectie Tiroler Landesmuseum, Innsbruck / Compact City, 1964 / Sakrales Gebäude, 1962. Beiden Collectie FRAC Centre, Orléans / Schmetterling, 1962. Estate Walter Pichler, met dank aan Gallery Elisabeth & Klaus Thoman, Innsbruck/Wenen. Foto: Peter Tijhuis, Design Museum Den Bosch.
Meer Artikelen
Zó Posthuman (2): Capsules: de ‘bubbels’ van de Sixties
In wat ook wel ‘the Inflatable Era’ wordt genoemd, werd opblaasbare architectuur vervaardigd als voorwaarde voor een nieuwe, nomadische levenswijze. De ruimtevaart diende als inspiratiebron voor deze capsules. Zijn deze hightech hide-outs echter posthuman, of juist niet?
Collegereeks over de Oostenrijkse avant-garde-traditie
“A little world in which the big one holds its tryouts”, zo beschrijft gastcurator en hoogleraar Bart Lootsma de ontwikkeling van Oostenrijkse avant-gardebewegingen in de twintigste eeuw. In deze lezingenreeks plaatst Lootsma het ‘Radicale Oostenrijk’ van de jaren zestig in de context van de lange Oostenrijkse traditie van kunst en architectuur.
Digitale catalogus
Bij bezoek aan de tentoonstelling krijg je de catalogus mee. Hierin vind je zowel de bijschriften van alle werken die op zaal te zien zijn, als inhoudelijke teksten ter toelichting van belangrijke makers en thema’s. De digitale versie is hier te bekijken.
Zó Posthuman (1): Open je ogen
Posthuman; als je ogen eenmaal geopend zijn zie je het overal. Maar wat is het eigenlijk? In deze terugkerende reeks legt conservator Fredric Baas het uit. In de eerste column focust Baas zich op het veranderende menselijke lichaam, iets wat Oostenrijkse ontwerpers in de jaren zestig al onderzochten.
Kijktip: reportages en docu’s uit het ORF-archief
Parallel aan de tentoonstelling presenteert architekturtheorie.eu een selectie van films over en door de protagonisten van de tentoonstelling, oorspronkelijk gemaakt voor en uitgezonden door het ORF. De films zijn vaak net zo radicaal als de mensen, ideeën en het werk in de tentoonstelling.
Aktionisme
Het Aktionisme is de geheel eigen, Oostenrijkse variant van de performancekunst. Door middel van choreografieën met naakte lichamen, verf en bloed in combinatie met luide muziek brachten zij de deelnemers en het publiek in een roes.
Gerealiseerde manifesten
De ontwerpers en kunstenaars in de Oostenrijkse avant-garde waren geobsedeerd door theorieën over maatschappelijke verandering. Hoewel hun manifesten vaak erg radicaal waren, werden opvallend veel concrete projecten gerealiseerd.
Alles is architectuur
Met zijn manifest Alles ist Architektur rekent Hans Hollein af met de traditionele definitie van architectuur: “Onze inspanningen zijn gericht op het milieu als geheel en op alle media die dat bepalen. Zowel de televisie, het kunstmatige klimaat, de transporten, de kleding, de telefoon en de woning.”
Kunst und Revolution
De optredens van de Aktionisten zorgden steeds vaker voor schandalen. Dit culmineerde in 1968 in de happening Kunst und Revolution die in het kader van studentenprotesten georganiseerd werd door de kunstenaar Peter Weibel en plaatsvond in een prominente collegezaal van de Weense universiteit.
Schöner Wohnen
‘Schöner Wohnen, of de vernietiging van de bewoonbare doodskist’ is een film die architectuurcollectief Salz der Erde in 1971 maakte, en waarin het ideaal van het gelijknamige smaakvol-burgerlijke woontijdschrift genadeloos onderuit wordt gehaald.
Lichaam en seksualiteit
In de jaren zestig werd het lichaam het uitgangspunt voor een radicale herbezinning op architectuur, design, mode en kunst. De grenzen tussen die disciplines verdwenen steeds meer.
Waarneming
In de jaren zestig en zeventig veranderen nieuwe media als radio, telefoon en tv de relatie tussen mens en omgeving. De impact op de menselijke ervaring van de omgeving, maakt waarneming een belangrijk thema voor veel kunstenaars en ontwerpers in deze periode.
Cybernetische steden
Het besef dat de cybernetica het functioneren van design, architectuur en stedenbouw ingrijpend zou gaan beïnvloeden, was in Oostenrijk al vroeg aanwezig. Over de consequenties daarvan wordt in tal van projecten gespeculeerd.
Prototypen
De prototypen van Walter Pichler zijn perfect uitgevoerde en functionerende meubels en gebruiksvoorwerpen. Door bepaalde effecten van het gebruik van dagelijkse objecten te benadrukken, laten deze prototypen de kille en vervreemdende werking ervan zien.
Feedback architectuur
In een serie experimenten van Coop Himmelb(l)au wordt onderzocht hoe menselijke proefpersonen op intensieve media-ervaringen reageren en hoe deze reacties teruggekoppeld kunnen worden naar die media.
Mind Expanders
Van 1967 tot 1971 werkt Haus-Rucker-Co aan het Mind Expanding Program. Het programma heeft als doel om het menselijk bewustzijn en de gebouwde omgeving op verschillende niveaus uit te breiden.
Klima-zones
De oliecrisis en de milieuproblematiek leiden internationaal tot een herbezinning op de technologische fascinaties van de avant-gardes van de jaren zestig. Vooral Haus-Rucker-Co reflecteert met grote installaties op de consequenties van milieuvervuiling.
