Zendingsprentenkaart Zendingskaarten, die midden 19e eeuw hun hoogtepunt beleven, spelen een prominente rol bij het verwerven van (financiële) steun voor de wereldwijde verbreiding van het evangelie. Tot laat in die eeuw concentreert het zendelingswerk zich op de koloniën. De christelijke zending bevordert echter ook de bevrijding van zwarten uit de slavernij.

Kaart van de Nederlandse Goudkust Na de inname van het Guinese fort St. George Del Mina in 1637 groeit het fort uit tot de Nederlandse Goudkust. Met haar factorijen wordt deze vesting het centrum van de West-Indische Compagnie (WIC) voor de slavenhandel via Curaçao. In 1871 verkoopt Nederland het gebied aan het ook op die…

Terugkeer slaafgemaakten naar West-Afrika Deze kaart van West-Afrika toont in kleur de routes van vier expedities (ondernomen tussen 1794 en 1822) die het binnenland van Sierra Leone en een deel van Guinea verkennen. Twee van de ontdekkingsreizigers tekenen de kaart. Na de afschaffing van de slavernij wordt het kustgebied de woonplaats voor vrijgemaakte Afrikanen die…

Slavernij in het Sokotokalifaat In het verslag van zijn ‘ontdekkingsreis’ door Centraal- en West-Afrika (volg de rode lijnen) beargumenteert de Duitse arabist Heinrich Barth dat vooral hun geschiedenis de etnische identiteit bepaalt van de volkeren die hij ontmoet. Tijdens zijn expeditie maakt hij kennis met de op slavernij gebaseerde plantage-economie in het uitgestrekte Sokoto-kalifaat (1804-1903);…

Slavenhandel en kolonisering Ontdekkingsreiziger en koloniaal bestuurder Harry Johnston spreekt diverse Afrikaanse talen en heeft grote invloed op het Britse koloniale beleid. In het ‘British Central African Protectorate’ leidt hij gevechten tegen islamitische Swahili en Yao slavenhandelaren. Zijn eerste kaartje toont de ‘jachtgebieden’ van de slavenhandelaren in licht- en donkergrijs. Een tweede kaartje verdeelt Afrika…

Kaart van Brits Java Na de Franse annexatie van het Koningrijk Holland leidt Stamford Raffles in 1811 een Britse militaire expeditie tegen Java en wordt daar luitenant-gouverneur van Oost-Indië. Onder zijn supervisie verricht cartograaf J. Walker landmetingen en kiest hij geografische namen die de basis vormen voor deze fraaie topografische kaart van het hele eiland. Vanaf…

Nederlands bloedigste koloniale oorlog Cartograaf Thomson wordt 1894 eerste luitenant infanterie in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). In het Sultanaat Atjeh woedt dan al decennialang Nederlands bloedigste koloniale oorlog. Als hij in 1906 Tweede Kamerlid is kapittelt hij de Nederlandse ‘sabelregime’. Alleen met meer  troepen is de eigen terreur terug te dringen.

Koelieplantages op Sumatra’s Oostkust Westerse ondernemers weten na 1870 uitgebreide landbouwconcessies op de Oostkust van Sumatra te verkrijgen, met name voor tabak- en rubberplantages (oranje en groen). Mettertijd zorgen die voor 20% van de export van Nederlands-Indië. De hoge dividenden voor Nederlandse aandeelhouders in deze koelieplantages betaalt Oost-Sumatra in mensenlevens.

Opmaat tot ‘Politionele Actie’ Na de capitulatie van Japan roept Soekarno op 17 augustus 1945 de Republik Indonesia uit. Nederland erkent de Republik niet en wil hoogstens een federale staatsvorm onder de Kroon invoeren. Dit kaartje van maart 1947 verschijnt tijdens de opmaat tot de eerste ‘politionele actie’ die culmineert in talrijke oorlogsmisdaden. In de…

NSB-pamflet Suriname en Curaçao Met dit pamflet trekt de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) van leer tegen Engeland en Amerika. Aanleiding is de toestemming van de Nederlandse regering in ballingschap in november 1941 voor het stationeren van Amerikaanse troepen in Suriname om de bauxietmijnen (een grondstof voor aluminium) te beschermen. Op Curaçao zijn Britse manschappen gestationeerd om…

Etnografische kaart Oostenrijkse monarchie Karl von Czoernig, hoofd statistisch bureau van Oostenrijk, projecteert met deze kaart een herstelde Habsburgse orde na de nationale opstanden van 1848. Het veelvoud van nationaliteiten sluit hier politieke eenheid nog niet uit, en ook de veertien taalstammen gaan hier niet over de grenzen van het keizerrijk heen.

Capital of ‘Kakania‘ Since 1867, Vienna has served as the capital of ‘Kakania,’ an ironic term referring to the ‘kaiserlich-königlichen Doppelmonarchie Österreich-Ungarn.’ The map illustrates the old city centre (I) and the desolate slums located beyond it (e.g., II and VII). Due to the rapidly increasing population, new neighbourhoods (XXI and X) are being constructed…

Kaart van het Groot-Ottomaanse Rijk Deze kaart van het Ottomaanse Rijk presenteert een machtig imperium op drie continenten, maar op haar rode buitengrenzen valt heel wat af te dingen. Enkele voorbeelden: Bosnië-Herzegovina is hier nog Ottomaans, terwijl het sinds 1878 bezet en in 1908 geannexeerd is door Oostenrijk-Hongarije. Ook Bulgarije vormt feitelijk één vorstendom. De…

Het Britse rijk onder George V Het rozerood gekleurde Britse imperium van de 19e eeuw is gebaseerd op het binnenhalen van grondstoffen voor de industrie en het creëren van markten voor haar eindproducten. Daarnaast is het veilig stellen van marinebases, bevoorradingsstations en andere strategische gebieden essentieel. Uit de kaart spreekt de overtuiging van de superieure…

Spoorwegen in Brits-Indië Brits-Indië (1858-1947) omvat de huidige landen India, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka en Myanmar. Het is het ‘kroonjuweel’ van het Britse imperium. Bij de aanleg van dammen, aquaducten en bruggen en voor het grootschalige vervoer van grondstoffen en binnendringen in lokale markten spelen de Indiase spoorwegen een hoofdrol. Al in 1880 ligt er…

Europees Rusland en Siberië Deze handgekleurde ‘kaart van Europees Rusland en Siberië’ met inzetkaart ‘Aziatisch Rusland’, toont de bestuurlijke opdeling van het tsarenrijk in gouvernementen en hun provincies. De moderne kaart geeft in tabellen informatie over oppervlaktes, inwonertallen en afstanden. Dit Russische imperium is meertalig en multireligieus, slechts de helft van haar bevolking is Russischtalig….

Vier miljoen hongerdoden in Oekraïne Op de grootste kaart geven ontelbare blauwe bordjes de gedenktekens en monumenten aan ter herinnering aan de slachtoffers van Holodomor, de uitroeiing door honger in 1932-‘33. Ruim vijf miljoen mensen komen om, vier miljoen alleen al in Oekraïne. De gele kruisjes verwijzen naar de weinige gedenkplaten van vóór 1990.

Tafellaken van de Sovjet-Unie Deze geplastificeerde kaart van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken, met haar formele opdeling in republieken en deelrepublieken, presenteert het Russische imperium in een rode jas. Bij het uitroepen van de USSR krijgt elke republiek het recht op afscheiding (waar alle voormalige Sovjetrepublieken in 1991 gebruik van maken), maar voorlopig is het…

‘Kill the Indian, save the man’ Deze kaart toont de overgebleven stamgebieden van inheemse indianen, na epidemieën, oorlogen en etnische zuiveringen rond de grote trek naar het Westen. Opmerkelijk zijn behalve de resterende reservaten ook de 22 kostscholen (rode ster) voor indianenkinderen, elk met een eigen begraafplaats (!). Leerlingen moeten hun indiaanse naam opgeven en…

Omstreden Petersprojectie Op de klassieke wereldkaart in mercatorprojectie is Europa groter dan Zuid-Amerika, terwijl het in werkelijkheid slechts een derde deel van haar oppervlakte beslaat. Bovendien gaf de 16e-eeuwse geograaf Mercator het noordelijk halfrond meer ruimte. De Oostduitse cartograaf Peters breekt met dit eurocentrisme en lanceert in 1967 een wereldkaart die wel oppervlaktegetrouw is. Het…

Onderdrukking en verzet in Zuid-Afrika Deze kaart komt uit de onderwijsmap ‘Dit is Apartheid’ van het Komitee Zuidelijk Afrika (KZA). Apartheid scheidt Bantoes, Kleurlingen, Aziaten en Blanken ruimtelijk en haar witte ‘baasskap’ dicteert rechten per ‘ras’. Zwarten in ‘blanke gebieden’ worden – zelfs als de grond al generaties in de familie is – verdreven naar…

Duitsland verdeeld en bezet De capitulatie van Groot-Duitsland leidt tot geallieerde bezetting, en ook Oostenrijk ontsnapt daar niet aan. Beide landen en hun hoofdsteden worden verdeeld in zones onder Sovjet-, Amerikaans, Brits en Frans gezag. Duitsland regeert zichzelf niet meer, zelfs voor het publiceren van een postcodekaart is toestemming nodig. De eerste tekenen van de…

Marshallhulp als start Koude Oorlog Tussen 1948 en 1952 spenderen de Verenigde Staten $ 13 miljard (omgerekend naar nu ruim € 150 miljard) om Europa te ondersteunen met voedselvoorziening, industrie en infrastructuur, en daarmee de economie uit het slop te trekken. Europees herstel is vooral in het belang van Amerika. De politieke betekenis is daarbij…

Wereld verdeeld in rood en blauw Rood is de kleur van de Sovjet-Unie, en sowieso de kleur van revolutie. De Amerikaanse propaganda neemt dat op deze kaart gretig over, want daarmee oogt het continentale Sovjetrijk groter, dreigender en massiever. De coalities waar de Verenigde Staten domineren ogen door het contrast vriendelijk blauw.

Goelag, archipel van strafkampen GULAG is vanaf 1930 de officiële afkorting voor opvoedings- en werkkampen in de Sovjet-unie. De Stalin-terreur veroordeelt miljoenen Sovjetburgers tot langdurige opsluiting in kampen. Later komen daar ook verslagen legereenheden bij. De gevangenen moeten keihard werken onder erbarmelijke omstandigheden, maar de kampen zijn niet gericht op systematische vernietiging, 90% overleeft.

Satire als propagandawapen Terwijl de Amerikaanse radio het heeft over wereldvrede (Мир/Mir betekent zowel wereld als vrede), verdediging en ontwapening, is het Amerikaanse leger bezig om overal in Europa militaire bases op te richten. Tegenover mooie woorden staan feitelijke daden, zo ziet de Sovjet-Unie dat in 1952, kort voor de dood van Stalin. De radioman…

Schuilen tegen atoomaanval Vanaf 1949 staan de verhoudingen tussen west en oost zo op scherp dat een nieuwe (nucleaire) wereldoorlog dreigt. De plannen voor het bouwen van schuilkelders – zoals hier in ’s Hertogenbosch – blijven echter steken in sporadisch gerealiseerde voornemens, al zijn de zes op deze kaart vermelde Bossche schuilkelders wél gebouwd.

Begin van Europese integratie Aan de oprichting in 1952 van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) liggen politieke, economische én militaire motieven ten grondslag. (West-)Duitsland moet uit het moeras worden getrokken om herhaling van de wraakgevoelens na het Verdrag van Versailles te voorkomen. Europa groeit voor het eerst als gelijkwaardige staten naar elkaar…

Begin van Europese bureaucratie In 1955 staan politieke en economische samenwerking tussen Europarat en EGKS (=Montanunion) op één lijn. Beide hebben supranationale, beslissingsbevoegde organen, en uitoefening van die bevoegdheden staat onder controle van het parlement en van het Hof van Justitie. Zelfs het principe van vrij verkeer van personen is al vastgelegd.

Berlijnse muur als Koude Oorlogssymbool De Muur staat als dramatisch symbool van de Koude Oorlog prominent op deze geschematiseerde plattegrond van Berlijn. De fysieke muur maakt de deling tussen west en oost voor de Berlijners ‘definitief’. Augustus 1961 is razendsnel de ‘muur van schande’ (zoals ze aan de westkant genoemd wordt) gebouwd als ‘antifascistische beschermmuur’…

Europa verdeeld door IJzeren Gordijn De hoofdscheiding in Europa is tussen het ‘kapitalistische’ Westen en het ‘communistische’ Oosten, aangegeven in blauw en rood. Deze kaart begint met de militaire samenwerking, dan de politieke en ten slotte de economische.

Opstand in Oost-Duitsland Wat in de DDR begint als verzet tegen een opgelegde arbeidsproductiviteitsverhoging bij bouwvakkers, loopt binnen 24 uur uit op een arbeiders- en boerenopstand tegen de Oost-Duitse regering. Het verzet wordt door het Rode Sovjetleger binnen enkele dagen gewelddadig onderdrukt. De regering in West-Duitsland publiceert deze overzichtskaart met daarop het verzet en de…

Kerkelijk verzet tegen atoomwapens De Koude Oorlog kent een nieuw dieptepunt wanneer er gedreigd wordt met allesverwoestende neutronenbommen. In Nederland wordt heftig gediscussieerd over de vraag of hier kernwapens gestationeerd mogen worden. Die zouden een kernaanval van het Oostblok kunnen uitlokken en daarmee de democratisering van Oost-Europa blokkeren.

Esthetiek van militaire kaarten: Riga Als deze plattegrond in zes vellen in Leningrad wordt vervaardigd ligt Riga nog in de Sovjet-Unie. De plattegrond is nauwkeuriger dan die van steden buiten de Sovjet-Unie en zijn satellietstaten. Details als de stroomsnelheid, diepte en breedte van de rivier, de breedte van bruggen en houtsoorten in het bos staan…

Verenigde Staten als (enige) wereldmacht Al jaren leeft het idee bij politici, deskundigen en journalisten dat de Verenigde Staten als wereldmacht over zijn hoogtepunt heen zijn. China wordt gezien als de nieuwe wereldspeler, en we zijn op weg naar een multipolair statenstelsel. Voorlopig echter zijn de Verenigde Staten het enige land dat overal op aarde…

Subtiele verschillen in Europa Het lijkt bijna een ‘gewone’, sobere, objectieve en vooral institutionele kaart van de Europese Unie in 2013. Bergen doen er niet toe, maar de kleinste provincie in Estland wel. Toch zit er een subtiele boodschap in de kaart. Zo toont ze de veeltaligheid van de Unie door alle landen te benoemen…

Brexit-referendum verdeelt Britten De kaart in het midden is vertrouwd, zo kennen we het geografisch correcte Verenigd Koninkrijk. De meerderheid lijkt daar te willen blijven (meer geel dan blauw, vooral door Schotland). Maar de linker kaart is electoraal correct en de rechter proportioneel: Groot-London en Schotland kunnen niet voorkomen dat Engeland en Wales uit de…

Stikstofkaartje veroorzaakt boerenopstand De vraag hoe de veehouderij in Nederland zich verhoudt tot de Europese milieuregels speelt al decennia. Veel veehouders konden zich nog veilig wanen op grond van de Nitraatkaart uit 2017 (21b), die de oppervlaktewaterkwaliteit aangeeft. Maar het ‘stikstofkaartje’ van juni 2022 slaat in als een bom: bekende probleemgebieden als Noord-Brabant, Noord-Limburg en…

Hoe ontmoet je tegenwoordig de liefde van je leven? In een café, in de supermarkt, online of via een matchmaker? Welke rol speelt het ontwerp in deze ontmoeting? En hebben we echt meer vrijblijvende seks dankzij datingapps?

Een groot cliché als het gaat om de liefde zijn romantische cadeaus, in alle vormen en maten. Waar komen de ontelbare romantische cadeaus in hartjesvorm vandaan? Wat zijn populaire cadeaus? En wat doet het eigenlijk met je geliefde als hij, zij of hen een cadeau ontvangt?

Speciaal voor de tentoonstelling Ontworpen liefde stelde drie jonge artiesten hun ultieme liefdes-, verbindings-, en lustlijst samen. Dit is de lijst van Joost Oomen.

Speciaal voor de tentoonstelling Ontworpen liefde stelde drie jonge artiesten hun ultieme liefdes-, verbindings-, en lustlijst samen. Dit is de lijst van Rosa.

Speciaal voor de tentoonstelling Ontworpen liefde stelde drie jonge artiesten hun ultieme liefdes-, verbindings-, en lustlijst samen. Dit is de lijst van Kourosh.

Het uiterlijk van seksspeeltjes zegt veel over hoe we op dat moment over lust en bevrediging denken.

Je eerste kus. Die vergeet je niet. Hoe zoet, nat of slecht die ook was.

Niet blij met je lijf? Doe er dan wat aan. Het lijkt hét credo van ons door perfecte lichamen geobsedeerde tijdperk. Maar is het lichaam wel zo maakbaar?

Laat de inhoud van een bouquetreeksboek nog genoeg aan de verbeelding over, de kaft windt er geen doekjes om: dít is het imago van de ‘ideale man’. Wat zegt dat over onze beeldvorming?

Zeven nachten met de sjeik, Een kus in het maanlicht, Een erfgenaam voor de koning. De guilty pleasures vol verlangens, verleidingen en happy endings zijn nog altijd razend populair.

Vier kleine woorden met een grote betekenis. Woorden die je het liefst van de daken schreeuwt als je ze voelt, maar die je misschien niet meteen durft uit te spreken.

Vlinders in je buik, geen hap door je keel krijgen, de hele dag dagdromen en iedere vijf minuten je telefoon checken om te kijken of je een nieuw berichtje hebt ontvangen: verliefd zijn is magisch.

Het hart kent vele betekenissen.

We zijn geconditioneerd met het idee dat samen een kind krijgen de puurste vorm van verbinding is. Toch is papa of mama worden lange tijd helemaal geen keuze geweest, het hoorde er ‘gewoon’ bij. Ook de kijk op het ouderschap zelf is in de loop der jaren veranderd.

Bij een huwelijk zijn eigenlijk maar drie dingen belangrijk: jij, je geliefde en jullie liefde voor elkaar. Toch spelen er op de achtergrond veel meer factoren mee.

Je familie kun je niet kiezen, je vrienden wél. Veel mensen houden er naast hun biologisch familie ook een zelfgekozen familie op na, een chosen family.

Ze zoeven door de stad op hun snelle fietsen, hij op de heren- en zij op de damesuitvoering. Allebei gehuld in een pufferjack en met identieke sneakers aan. Het suffe ANWB-stel in een hippe jas.

We zijn allemaal opgegroeid met verhalen en clichés die ons beeld van de liefde onbewust hebben beïnvloed. Ontworpen liefde onderzoekt deze clichés en laat zien hoe design ons stuurt in het vinden én consumeren van liefde.

Hoe kwam de fiets eigenlijk tot ontwikkeling? Wat gebeurde er op dat gebied rond 1900 in Nederland? En wat was de rol van het Groninger merk Fongers?

Annemiek Koers was verantwoordelijk voor de meest aerodynamische productieauto ter wereld. Ze schreef een essay over het berekenen van aerodynamische krachten en welke simulaties hierbij komen kijken.

Christina Cogdell schreef speciaal voor de Derde Verdieping een essay over eugenetica als sociale stroomlijning.

Wetenschappers en ontwerpers apen veel na van de natuur. Ook van insecten. Al zou het fijn zijn als ze niet alles na gaan apen…

Er zijn inktvissen die, dankzij slimme stroomlijning, kunnen vliegen, maar hoe doen ze dat?

Waarom is een boot zo gestroomlijnd? Wie is de uitvinder van de duikboot? En hoe werkt een onderzeeër eigenlijk?

Ruim 120 jaar geleden reed de eerste auto meer dan 100 kilometer per uur!

Waarom worden commerciële vluchten niet sneller? Een video over de technologische en milieuproblemen van supersonische vluchten.

In 1926 ontwierp architect Margarete Schütte-Lihotzky de eerste moderne keuken, een gestroomlijnde keuken.

Onder water zijn pinguïns super snel, maar waarom lopen ze zo gek?

Lingerie bestaat al honderden jaren, maar pas in de jaren 1920 werd een gestandaardiseerd cupmaatsysteem uitgevonden dat ondergoed voor altijd veranderde.

Alle lichaamsimplantaten hebben het probleem dat ze tijdelijk zijn. Hoe komt dat?

Fietspaden hebben grote invloed op de fietscultuur in Nederland én op hoe Nederland eruitziet. Van fietsknooppuntennetwerk tot fietssnelweg; het vakgebied is voortdurend in beweging. Wat komt kijken bij het ontwerpen van een fietspad?

Voor mensen samen in het huwelijksbootje stappen wordt vaak die ene grote vraag gesteld: wil je met me trouwen? Zo’n aanzoek wordt vaak gedaan met een diamanten verlovingsring, maar waar komt deze traditie eigenlijk vandaan?

Nederland staat wereldwijd bekend als een fietsland, maar dat is niet van de een op de andere dag ontstaan. Even leek het er zelfs op dat de auto het zou gaan winnen van de fiets.

Speciaal voor Sneller, beter, mooier schreef kinderstadsdichter Nephele een gedicht.

Raymond Loewy ontwierp in 1937 de S1-locomotief. Deze locomotief is inmiddels wereldberoemd, maar wat maakt hem zo bijzonder?

Sporters gebruiken vaak slimme trucjes om steeds sneller te gaan. Ook zwemmers. Maar mag je zomaar alle trucjes gebruiken?