Water als ineffectief verdedigingsmiddel Tijdens de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) belegeren Badense en Württembergse troepen Strasbourg, een van de modernste Franse vestingen. Artilleriebeschietingen veroorzaken grote schade. Ouderwetse statische verdedigingswerken leggen het af tegen een beweeglijk en modern bewapend leger.

De Rijn als moderne transportroute Deze atlas is gebruikt als oriëntatie voor schepen in de tijd vóór radar en GPS. In een eeuw tijd is de Rijn aangepast aan de moderne scheepvaart. Pas na de zoutlozingen uit de Elzas (tot 1998) en de alle leven dodende lozingen van Sandoz (1986) gaat ook waterkwaliteit een rol…

De kracht van de zwellende Rijn Bij hoge waterstanden van de Rijn stroomt het rivierdal vol. Dan blijkt hoe groot het dal is, ondanks de dijken die er al eeuwen langs gebouwd worden. Maar door het veranderende klimaat en het verlies van bovenstroomse opvangbekkens komt er incidenteel nog veel meer water via de Rijn, en…

Ruimte voor de rivier, iedereen wint In 1995 moesten 250.000 mensen uit de Betuwe worden geëvacueerd, de dijken houden het nèt. Het roer gaat om: ‘Ruimte voor de Rivier’ is een miljarden-investeringsprogramma om de Rijn en de Maas tijdens extreme situaties weer meer ruimte te geven. Het levert meer controle over de rivier op, juist…

Normalisering en regulering van de Rijn Vanaf 1765 maakt de Rijnlandse landmeter en cartograaf Melchior Bolstra een start met systematische kartering van de Rijn. De rivier wordt gestandaardiseerd gemeten en de symboliek op kaarten genormaliseerd. Deze standaardisering maakt ingrijpende plannen tot regulering mogelijk.

De nieuwe slokdarm van Rotterdam De bereikbaarheid van de haven van Rotterdam is een toenemend probleem als schepen in de 19e eeuw steeds groter worden. Ingenieur Pieter Caland ontwikkelt een radicaal en riskant plan: dwars door de Hoek van Holland creëert hij de kortste verbinding, en tekent hij een afdamming van de samenvloeiing van Oude…

Bedreigd drinkwater als collectief goed Nederland telt op dit moment tien publieke drinkwaterbedrijven die het hele land bedienen. In 1940 waren het nog honderden bedrijven en bedrijfjes; in veel gemeenten waren er alleen particuliere putten. Opvallend zijn de toenmalige drinkwaterbronnen in die tijd: soms duinwater, alleen rond Rotterdam oppervlaktewater en tot dicht op de kust…

De ramp overspoelt Zuidwest Nederland Meteen na de watersnoodramp komt een grote hoeveelheid publicaties op gang, waaronder deze overzichtskaart van het ondergelopen gebied. De opbrengst is voor de slachtoffers. De vele kruisjes en pijltjes versterken het dramatische effect. De Ramp zit stevig verankerd in het collectieve geheugen.

Wankele illusie van maakbaarheid Als de Deltawerken echt op stoom komen blaakt de waterstaatswereld van zelfvertrouwen. Door te visualiseren dat het bewoonbare Nederland grotendeels onder zeeniveau ligt of door rivierwater bedreigd wordt, suggereert deze schoolplaat dat het water in ons land ‘onder controle’ is.

Nederland: eindpunt van rivierenstelsels Een nieuwe ruimtelijke blik op ons land blijkt essentieel: Nederland als eindpunt van rivierenstelsels. Vandaar de ongewone oriëntatie van deze kaart: het oosten is boven. Het is een nieuw besef, met de erkenning dat Nederland geen eiland is, maar afhankelijk van gebeurtenissen in de omliggende Europese landen.

De zee wingewest voor onze energie? Het Rijk vervult een belangrijke rol als het gaat over energie, zeker in tijden van klimaatverandering en geopolitieke spanningen in Europa. De Nationale Omgevingsvisie heeft hierin een vooraanstaande positie. De omschakeling naar hernieuwbare bronnen gaat hard: anno 2023 is een groot deel van de reserveringen voor windparken gerealiseerd.

Waterschaarste als nieuw probleem Klimaatverandering betekent op korte termijn vooral dat extreme weersituaties nog extremer worden. Terwijl de neerslag sinds de jaren 1960 met 10 tot 15% is toegenomen, hebben we ook te maken met drogere lentes en zomers. Dat heeft consequenties, zoals op deze interactieve kaart te zien is: grote delen van Nederland waren…

We accepteren droogte en verzilting niet Tijdens lange droge perioden komt het westen van Nederland in de problemen. Door de verdieping van de Nieuwe Waterweg – Nieuwe Maas dringt bij lage Rijnafvoer zilt water door tot aan het inlaatgemaal bij Gouda. In steeds vaker voorkomende hete zomers verdampt het water sneller dan kleinere waterwegen vanuit…

Klimaatverandering in beeld gebracht Het weer is veranderlijk, het klimaat lijkt stabiel. Het klimaat kent alleen trage schommelingen, van ijstijden tot tropische perioden. Het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen verstoort het natuurlijke verloop hiervan. Sinds de industriële revolutie verandert het patroon van een lokaal, incidenteel heet jaar naar globale opwarming. De tekst links constateert dat…

Ethiopië: begin fascistisch imperialisme Als begin van een antidemocratische golf komt in Italië het fascistisch regime van Mussolini aan de macht (1922). Dit regime streeft naar herstel van het Mare Nostrum, de Middellandse Zee als binnenzee van een Romeins imperium, vandaar het tweede kaartje. Om niet in conflict te komen met andere imperia richt Mussolini…

Saar weer Duits: revanche op Versailles Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog moet Duitsland Elzas-Lotharingen afstaan, een grote gedemilitariseerde zone in West-Duitsland accepteren en het beheer over het nieuwe deelgebied Saar aan Frankrijk afstaan. Pas vijftien jaar na het Verdrag van Versailles, na Hitlers machtsovername in 1933, mag de lokale bevolking bepalen of ze…

Nederlands verzet tegen fascisme Sociaaldemocraten waarschuwen dat de repressie in concentratiekampen en gevangenissen in nazi-Duitsland ons ‘voorland’ is, als de Nationaalsocialistische Beweging de macht krijgt. Het hele netwerk van concentratiekampen (met naam genoemd) is kennelijk in Nederland al openbaar bekend. Daar zijn bekende namen bij als Oranienburg en Dachau, maar andere ontbreken (nog): Buchenwald (1937)…

Japans veroveringsoorlog in China Deze kaart toont de Japanse opmars in de tweede Chinees-Japanse oorlog (1937), die in Japan eufemistisch het ‘Noord-China incident’ genoemd wordt. De propagandakaart gaat in feite meer over de (ongefundeerde) vrees voor een Sovjetinterventie in deze oorlog, en zelfs over luchtaanvallen op de Japanse eilanden (zie de rode vliegtuigjes), dan over…

Links Amerika tegen oprukkend fascisme Ken is een Amerikaans avant-gardetijdschrift dat slechts anderhalf jaar heeft bestaan. Het magazine, waar ook Ernest Hemingway voor schrijft, is een felle tegenstander van de ‘vijanden van de vrijheid’, die als een moderne Zwarte Dood verderf komen zaaien. De grappige cartoonkaarten verbeelden de dreigende ondertoon van oprukkend fascisme.

Het ‘verraad’ van München verzilverd De ‘Anschluss’ van Oostenrijk, dat voortaan provincie Ostmark heet in een nieuw Groβdeutschland, werd door een groot deel van de bevolking bejubeld. Daarna laat de ‘Führer’ er geen gras over groeien: met instemming van Britten en Fransen annexeert Hitler die delen van Tsjechoslowakije waar veel Duitstaligen wonen.

Het Nederlandse ‘officierenkoffertje’ Tijdens de mobilisatie in 1939 krijgen alle Nederlandse officieren een koffertje met kaarten van heel Nederland op de schaal 1:50.000 (1 cm op de kaart is 500m in het veld). Dit is de kleinste schaal waarop nog alle relevante ruimtelijke informatie kan worden aangegeven. Deze topografische kaarten zijn echter voor iedereen vrij…

Molotov-Ribbentrop-pact verdeelt Polen Op 23 augustus 1939 ondertekenen de nazi-Duitse en Sovjetministers van Buitenlandse Zaken, Von Ribbentrop en Molotov, in Moskou een niet-aanvalsverdrag. In een geheim toegevoegd protocol hebben de twee machten Oost-Midden-Europa echter al verdeeld in invloedssferen. Op deze kaart is de scheidslijn van dat protocol met blauw ingetekend. Polen wordt verdeeld, met een…

Bombardement als basis voor modernisering Dit is de eerste plattegrond van Rotterdam na het terreurbombardement dat op 14 mei 1940 het centrum van de stad wegvaagt. De verwoesting is enorm. Desondanks staan er nog veel gebouwen overeind, die later alsnog verdwijnen. De plannen voor grootschalige sanering om de stad toegankelijk te maken voor modern verkeer…

Flitsoorlog walst over West-Europa Door deze divisies wordt niet alleen Nederland in een flits veroverd. Luxemburg en België worden tegelijk overrompeld en ook Frankrijk delft al snel het onderspit. Hoe die tocht volgens de Duitse propaganda militair verloopt toont kaart 10d. Een succesfactor voor hun snelle opmars is de samenwerking tussen infanterie, tanks en speciale…

Franse krijgsgevangenen in Groot-Duitsland Volgens de legenda zijn er 47 Oflags (Offizierslager, voor officieren) en 60 Stalags (Stammlager, voor onderofficieren en soldaten). De kaart vermeldt veel meer kampnamen dan de legenda, en andersom staan sommige van die lijst niet op de kaart. Met deze goedkope kaart mogen verwanten op zoek naar waar hun familielid zit.

Luchtslag om Groot-Brittannië Ten tijde van de publicatie van deze kaart in april 1941 is de amfibische aanval op Engeland reeds afgelast. Ondanks dat de rode pijlen de suggestie geven van een dominante Duitse dynamiek, heeft de Luftwaffe op dat moment ook de luchtoorlog met zware bombardementen op alle grote Britse steden (met als opvallende…

Luchtaanval op Exeter Het Duitse leger neemt deze plattegrond over van de Britse topografische dienst, Ordnance Survey. De kaart benadrukt militair relevante objecten: kazernes, havens, de elektriciteitsfabriek, bruggen en viaducten, en zelfs het ziekenhuis. De navigator zet kruisjes waar hun bommen vallen, daar is geen van de militaire objecten bij.

Amerika’s oorlogsindustrie vóór de oorlog Op deze moderne kaart is de omvang van de staat afhankelijk van hun rol in het productieproces. De maat van de symbolen geeft de grootte van fabrieken weer. Deze manier van visualiseren is revolutionair, en voor de zekerheid heeft de ontwerpen Edes Harrison een ‘gewoon’ kaartje bijgevoegd waarop alle vestigingsplekken…

Sabotage en massamoord in Kiev Op 19 september 1941 veroveren de Duitsers met 500.000 man na een 45-daags beleg de stad Kiev/Kyiv. Op 24 september explodeert het door Sovjets vooraf ondermijnde centrum, inclusief het legerhoofdkwartier en Hotel Continental, waar de Duitse officieren verblijven (zie het grijs gearceerde gebied). Joden krijgen daarvan de schuld en velen…

Stalingrad: keerpunt in de oorlog Dit is geen militaire kaart, maar ze bevat wel (summiere) militaire informatie. Eind 1942 deserteren Italiaanse, Hongaarse en Roemeense flanktroepen; toch mag het 6e Duitse leger zich niet terugtrekken uit Stalingrad: de naam doet ertoe. Na maanden van strijd in de bittere vrieskou wordt in februari 1943 het leger opgerold:…

Nazi-Duitsland verliest op oostfronten De gedrukte ondergrond van deze kaart is een behoorlijk nauwkeurige, zij het kleinschalige (1:1.500.000, 1 cm op de kaart is 15 km in het veld) kaart van de Europese Sovjet-Unie. We tonen alleen drie westelijke bladen waarop een vorige eigenaar in kleur zorgvuldig de ontwikkeling van het front intekent, van 5…

Krantenkaart als informatieve propaganda Naarmate de successen in de oorlog elkaar opvolgen krijgt het Amerikaanse thuisfront meer enthousiasmerende kaarten. De kaarten van Charles Owens verschijnen wekelijks in Amerikaanse kranten en hebben de stijl van Hollywoodfilms en stripboeken: bolling van de aarde suggereert een satellietperspectief avant la lettre, scenes van (Duitse!) luchtlandingen en aanvallen op transportschepen…

Brits terreurbombardement op Hamburg Als de Britten eind juli, begin augustus 1943 tijdens Operatie Gomorra ’s nachts Hamburg platbombarderen, veroorzaakt dat een gigantische vuurstorm die meer dan 30.000 dodelijke burgerslachtoffers vergt. De omvang van de materiële verwoesting is aan deze nauwkeurige nazi-kaart goed af te lezen: met name in Hamburg-Oost is een gebied van acht…

D-day: Atlantikwall doorbroken Zoals kaartlezers in de auto een kaart in kijkrichting vasthouden is ook deze kaart naar het strand, dus naar het zuiden gericht. Op basis van spionage weten de troepen welke barrières zij op weg naar, en op het strand zullen tegenkomen, zoals antitank ‘hedgehogs’ (‘egels’) en mijnen. Ondanks al deze informatie blijkt…

Succesnieuws voor de eigen troepen Wekelijks publiceert het Amerikaanse leger op posterformaat een nieuwskaart, compleet met actiepijlen en toelichting. Niet voor het brede publiek, maar voor de eigen militairen over de hele wereld, de regering, sommige bibliotheken en (slechts) één exemplaar voor het Amerikaanse parlement. Het is propaganda ter ondersteuning van het moreel van de…

De prijs van snelle opmars: Huy verwoest Op 18 augustus bombarderen de geallieerden de Maasbruggen in België. In Huy, ten zuiden van Luik, en ook op zes andere plaatsen gooien ‘flying fortresses’ ongehinderd hun bommen af, maar de bommen raken de meeste bruggen niet (op de spoorbrug in Huy na). Het centrum wordt echter met…

Canada bevrijdt Oost- en Noord-Nederland Vergeleken met die van de Amerikaanse 79ste divisie is deze Canadese memoriekaart van hun 3e divisie stijf en formeel. Met vlaggetjes en data worden de opschuivende plekken aangegeven waar het divisiehoofdkwartier zit: alleen de legerleiding wordt gevolgd, niet de soldaten. De divisie speelt een grote rol in de bevrijding van…

Amerikaanse opmars in cartoons De simpele kaart zit vol met stripachtige tekeningen: we zien de onderkomens in de buurt van landingsplaats Le Havre in februari 1945, er is veel aandacht voor vrouwelijk schoon in Frankrijk (een kortgerokte dame op fiets), België (eten serverende verpleegsters) en Duitsland (zonnebadende zwemsters; in maart ’45?), de aanvoer van sterke…

Eindeloze internering in Bandoeng Vrijwel meteen na de geallieerde capitulatie in maart 1942 interneert Japan in Indonesië alle Europeanen: mannen, vrouwen met kleine kinderen en tienerjongens komen in aparte kampen. Hier liggen het mannen- en het jongenskamp en het vrouwenkamp vrijwel naast elkaar. De levensomstandigheden zijn bar. Het is mogelijk dat deze nauwkeurige tekeningen van…

Ontsnappingskaarten voor piloten Oorspronkelijk zijn deze op kunstzijde gedrukte ‘escape maps’ (ontsnappingskaarten) geheim. Mocht een Amerikaanse piloot worden neergeschoten boven zee of vijandelijk gebied, en hij weet zich per parachute te redden, dan kan hij zich met de kaart oriënteren. Hoewel de schaal klein is heeft de kaart veel voordelen: het doek voelt zacht aan,…

Verspreiding van de mensenrassen Dr. Heinrich Berghaus lanceert met zijn Physikalischer Atlas de moderne thematische cartografie. In het antropografische atlasdeel staat deze kaart waarop hij zes rassen onderscheidt. Een krans van typerende hoofden toont de huidskleuren, gelaatstrekken en schedelvormen van deze zes rassen. Het racisme woedt ook in de Europese cartografie.

Zendingsprentenkaart Zendingskaarten, die midden 19e eeuw hun hoogtepunt beleven, spelen een prominente rol bij het verwerven van (financiële) steun voor de wereldwijde verbreiding van het evangelie. Tot laat in die eeuw concentreert het zendelingswerk zich op de koloniën. De christelijke zending bevordert echter ook de bevrijding van zwarten uit de slavernij.

Kaart van de Nederlandse Goudkust Na de inname van het Guinese fort St. George Del Mina in 1637 groeit het fort uit tot de Nederlandse Goudkust. Met haar factorijen wordt deze vesting het centrum van de West-Indische Compagnie (WIC) voor de slavenhandel via Curaçao. In 1871 verkoopt Nederland het gebied aan het ook op die…

Terugkeer slaafgemaakten naar West-Afrika Deze kaart van West-Afrika toont in kleur de routes van vier expedities (ondernomen tussen 1794 en 1822) die het binnenland van Sierra Leone en een deel van Guinea verkennen. Twee van de ontdekkingsreizigers tekenen de kaart. Na de afschaffing van de slavernij wordt het kustgebied de woonplaats voor vrijgemaakte Afrikanen die…

Slavernij in het Sokotokalifaat In het verslag van zijn ‘ontdekkingsreis’ door Centraal- en West-Afrika (volg de rode lijnen) beargumenteert de Duitse arabist Heinrich Barth dat vooral hun geschiedenis de etnische identiteit bepaalt van de volkeren die hij ontmoet. Tijdens zijn expeditie maakt hij kennis met de op slavernij gebaseerde plantage-economie in het uitgestrekte Sokoto-kalifaat (1804-1903);…

Slavenhandel en kolonisering Ontdekkingsreiziger en koloniaal bestuurder Harry Johnston spreekt diverse Afrikaanse talen en heeft grote invloed op het Britse koloniale beleid. In het ‘British Central African Protectorate’ leidt hij gevechten tegen islamitische Swahili en Yao slavenhandelaren. Zijn eerste kaartje toont de ‘jachtgebieden’ van de slavenhandelaren in licht- en donkergrijs. Een tweede kaartje verdeelt Afrika…

Kaart van Brits Java Na de Franse annexatie van het Koningrijk Holland leidt Stamford Raffles in 1811 een Britse militaire expeditie tegen Java en wordt daar luitenant-gouverneur van Oost-Indië. Onder zijn supervisie verricht cartograaf J. Walker landmetingen en kiest hij geografische namen die de basis vormen voor deze fraaie topografische kaart van het hele eiland. Vanaf…

Nederlands bloedigste koloniale oorlog Cartograaf Thomson wordt 1894 eerste luitenant infanterie in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). In het Sultanaat Atjeh woedt dan al decennialang Nederlands bloedigste koloniale oorlog. Als hij in 1906 Tweede Kamerlid is kapittelt hij de Nederlandse ‘sabelregime’. Alleen met meer  troepen is de eigen terreur terug te dringen.

Koelieplantages op Sumatra’s Oostkust Westerse ondernemers weten na 1870 uitgebreide landbouwconcessies op de Oostkust van Sumatra te verkrijgen, met name voor tabak- en rubberplantages (oranje en groen). Mettertijd zorgen die voor 20% van de export van Nederlands-Indië. De hoge dividenden voor Nederlandse aandeelhouders in deze koelieplantages betaalt Oost-Sumatra in mensenlevens.

Opmaat tot ‘Politionele Actie’ Na de capitulatie van Japan roept Soekarno op 17 augustus 1945 de Republik Indonesia uit. Nederland erkent de Republik niet en wil hoogstens een federale staatsvorm onder de Kroon invoeren. Dit kaartje van maart 1947 verschijnt tijdens de opmaat tot de eerste ‘politionele actie’ die culmineert in talrijke oorlogsmisdaden. In de…

NSB-pamflet Suriname en Curaçao Met dit pamflet trekt de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) van leer tegen Engeland en Amerika. Aanleiding is de toestemming van de Nederlandse regering in ballingschap in november 1941 voor het stationeren van Amerikaanse troepen in Suriname om de bauxietmijnen (een grondstof voor aluminium) te beschermen. Op Curaçao zijn Britse manschappen gestationeerd om…

Etnografische kaart Oostenrijkse monarchie Karl von Czoernig, hoofd statistisch bureau van Oostenrijk, projecteert met deze kaart een herstelde Habsburgse orde na de nationale opstanden van 1848. Het veelvoud van nationaliteiten sluit hier politieke eenheid nog niet uit, en ook de veertien taalstammen gaan hier niet over de grenzen van het keizerrijk heen.

Capital of ‘Kakania‘ Since 1867, Vienna has served as the capital of ‘Kakania,’ an ironic term referring to the ‘kaiserlich-königlichen Doppelmonarchie Österreich-Ungarn.’ The map illustrates the old city centre (I) and the desolate slums located beyond it (e.g., II and VII). Due to the rapidly increasing population, new neighbourhoods (XXI and X) are being constructed…

Kaart van het Groot-Ottomaanse Rijk Deze kaart van het Ottomaanse Rijk presenteert een machtig imperium op drie continenten, maar op haar rode buitengrenzen valt heel wat af te dingen. Enkele voorbeelden: Bosnië-Herzegovina is hier nog Ottomaans, terwijl het sinds 1878 bezet en in 1908 geannexeerd is door Oostenrijk-Hongarije. Ook Bulgarije vormt feitelijk één vorstendom. De…

Het Britse rijk onder George V Het rozerood gekleurde Britse imperium van de 19e eeuw is gebaseerd op het binnenhalen van grondstoffen voor de industrie en het creëren van markten voor haar eindproducten. Daarnaast is het veilig stellen van marinebases, bevoorradingsstations en andere strategische gebieden essentieel. Uit de kaart spreekt de overtuiging van de superieure…

Spoorwegen in Brits-Indië Brits-Indië (1858-1947) omvat de huidige landen India, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka en Myanmar. Het is het ‘kroonjuweel’ van het Britse imperium. Bij de aanleg van dammen, aquaducten en bruggen en voor het grootschalige vervoer van grondstoffen en binnendringen in lokale markten spelen de Indiase spoorwegen een hoofdrol. Al in 1880 ligt er…

Europees Rusland en Siberië Deze handgekleurde ‘kaart van Europees Rusland en Siberië’ met inzetkaart ‘Aziatisch Rusland’, toont de bestuurlijke opdeling van het tsarenrijk in gouvernementen en hun provincies. De moderne kaart geeft in tabellen informatie over oppervlaktes, inwonertallen en afstanden. Dit Russische imperium is meertalig en multireligieus, slechts de helft van haar bevolking is Russischtalig….

Vier miljoen hongerdoden in Oekraïne Op de grootste kaart geven ontelbare blauwe bordjes de gedenktekens en monumenten aan ter herinnering aan de slachtoffers van Holodomor, de uitroeiing door honger in 1932-‘33. Ruim vijf miljoen mensen komen om, vier miljoen alleen al in Oekraïne. De gele kruisjes verwijzen naar de weinige gedenkplaten van vóór 1990.

Tafellaken van de Sovjet-Unie Deze geplastificeerde kaart van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken, met haar formele opdeling in republieken en deelrepublieken, presenteert het Russische imperium in een rode jas. Bij het uitroepen van de USSR krijgt elke republiek het recht op afscheiding (waar alle voormalige Sovjetrepublieken in 1991 gebruik van maken), maar voorlopig is het…

‘Kill the Indian, save the man’ Deze kaart toont de overgebleven stamgebieden van inheemse indianen, na epidemieën, oorlogen en etnische zuiveringen rond de grote trek naar het Westen. Opmerkelijk zijn behalve de resterende reservaten ook de 22 kostscholen (rode ster) voor indianenkinderen, elk met een eigen begraafplaats (!). Leerlingen moeten hun indiaanse naam opgeven en…

Omstreden Petersprojectie Op de klassieke wereldkaart in mercatorprojectie is Europa groter dan Zuid-Amerika, terwijl het in werkelijkheid slechts een derde deel van haar oppervlakte beslaat. Bovendien gaf de 16e-eeuwse geograaf Mercator het noordelijk halfrond meer ruimte. De Oostduitse cartograaf Peters breekt met dit eurocentrisme en lanceert in 1967 een wereldkaart die wel oppervlaktegetrouw is. Het…

Onderdrukking en verzet in Zuid-Afrika Deze kaart komt uit de onderwijsmap ‘Dit is Apartheid’ van het Komitee Zuidelijk Afrika (KZA). Apartheid scheidt Bantoes, Kleurlingen, Aziaten en Blanken ruimtelijk en haar witte ‘baasskap’ dicteert rechten per ‘ras’. Zwarten in ‘blanke gebieden’ worden – zelfs als de grond al generaties in de familie is – verdreven naar…

Duitsland verdeeld en bezet De capitulatie van Groot-Duitsland leidt tot geallieerde bezetting, en ook Oostenrijk ontsnapt daar niet aan. Beide landen en hun hoofdsteden worden verdeeld in zones onder Sovjet-, Amerikaans, Brits en Frans gezag. Duitsland regeert zichzelf niet meer, zelfs voor het publiceren van een postcodekaart is toestemming nodig. De eerste tekenen van de…

Marshallhulp als start Koude Oorlog Tussen 1948 en 1952 spenderen de Verenigde Staten $ 13 miljard (omgerekend naar nu ruim € 150 miljard) om Europa te ondersteunen met voedselvoorziening, industrie en infrastructuur, en daarmee de economie uit het slop te trekken. Europees herstel is vooral in het belang van Amerika. De politieke betekenis is daarbij…

Wereld verdeeld in rood en blauw Rood is de kleur van de Sovjet-Unie, en sowieso de kleur van revolutie. De Amerikaanse propaganda neemt dat op deze kaart gretig over, want daarmee oogt het continentale Sovjetrijk groter, dreigender en massiever. De coalities waar de Verenigde Staten domineren ogen door het contrast vriendelijk blauw.

Goelag, archipel van strafkampen GULAG is vanaf 1930 de officiële afkorting voor opvoedings- en werkkampen in de Sovjet-unie. De Stalin-terreur veroordeelt miljoenen Sovjetburgers tot langdurige opsluiting in kampen. Later komen daar ook verslagen legereenheden bij. De gevangenen moeten keihard werken onder erbarmelijke omstandigheden, maar de kampen zijn niet gericht op systematische vernietiging, 90% overleeft.

Satire als propagandawapen Terwijl de Amerikaanse radio het heeft over wereldvrede (Мир/Mir betekent zowel wereld als vrede), verdediging en ontwapening, is het Amerikaanse leger bezig om overal in Europa militaire bases op te richten. Tegenover mooie woorden staan feitelijke daden, zo ziet de Sovjet-Unie dat in 1952, kort voor de dood van Stalin. De radioman…

Schuilen tegen atoomaanval Vanaf 1949 staan de verhoudingen tussen west en oost zo op scherp dat een nieuwe (nucleaire) wereldoorlog dreigt. De plannen voor het bouwen van schuilkelders – zoals hier in ’s Hertogenbosch – blijven echter steken in sporadisch gerealiseerde voornemens, al zijn de zes op deze kaart vermelde Bossche schuilkelders wél gebouwd.

Begin van Europese integratie Aan de oprichting in 1952 van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) liggen politieke, economische én militaire motieven ten grondslag. (West-)Duitsland moet uit het moeras worden getrokken om herhaling van de wraakgevoelens na het Verdrag van Versailles te voorkomen. Europa groeit voor het eerst als gelijkwaardige staten naar elkaar…

Begin van Europese bureaucratie In 1955 staan politieke en economische samenwerking tussen Europarat en EGKS (=Montanunion) op één lijn. Beide hebben supranationale, beslissingsbevoegde organen, en uitoefening van die bevoegdheden staat onder controle van het parlement en van het Hof van Justitie. Zelfs het principe van vrij verkeer van personen is al vastgelegd.

Berlijnse muur als Koude Oorlogssymbool De Muur staat als dramatisch symbool van de Koude Oorlog prominent op deze geschematiseerde plattegrond van Berlijn. De fysieke muur maakt de deling tussen west en oost voor de Berlijners ‘definitief’. Augustus 1961 is razendsnel de ‘muur van schande’ (zoals ze aan de westkant genoemd wordt) gebouwd als ‘antifascistische beschermmuur’…

Europa verdeeld door IJzeren Gordijn De hoofdscheiding in Europa is tussen het ‘kapitalistische’ Westen en het ‘communistische’ Oosten, aangegeven in blauw en rood. Deze kaart begint met de militaire samenwerking, dan de politieke en ten slotte de economische.

Opstand in Oost-Duitsland Wat in de DDR begint als verzet tegen een opgelegde arbeidsproductiviteitsverhoging bij bouwvakkers, loopt binnen 24 uur uit op een arbeiders- en boerenopstand tegen de Oost-Duitse regering. Het verzet wordt door het Rode Sovjetleger binnen enkele dagen gewelddadig onderdrukt. De regering in West-Duitsland publiceert deze overzichtskaart met daarop het verzet en de…

Kerkelijk verzet tegen atoomwapens De Koude Oorlog kent een nieuw dieptepunt wanneer er gedreigd wordt met allesverwoestende neutronenbommen. In Nederland wordt heftig gediscussieerd over de vraag of hier kernwapens gestationeerd mogen worden. Die zouden een kernaanval van het Oostblok kunnen uitlokken en daarmee de democratisering van Oost-Europa blokkeren.

Esthetiek van militaire kaarten: Riga Als deze plattegrond in zes vellen in Leningrad wordt vervaardigd ligt Riga nog in de Sovjet-Unie. De plattegrond is nauwkeuriger dan die van steden buiten de Sovjet-Unie en zijn satellietstaten. Details als de stroomsnelheid, diepte en breedte van de rivier, de breedte van bruggen en houtsoorten in het bos staan…

Verenigde Staten als (enige) wereldmacht Al jaren leeft het idee bij politici, deskundigen en journalisten dat de Verenigde Staten als wereldmacht over zijn hoogtepunt heen zijn. China wordt gezien als de nieuwe wereldspeler, en we zijn op weg naar een multipolair statenstelsel. Voorlopig echter zijn de Verenigde Staten het enige land dat overal op aarde…

Subtiele verschillen in Europa Het lijkt bijna een ‘gewone’, sobere, objectieve en vooral institutionele kaart van de Europese Unie in 2013. Bergen doen er niet toe, maar de kleinste provincie in Estland wel. Toch zit er een subtiele boodschap in de kaart. Zo toont ze de veeltaligheid van de Unie door alle landen te benoemen…

Brexit-referendum verdeelt Britten De kaart in het midden is vertrouwd, zo kennen we het geografisch correcte Verenigd Koninkrijk. De meerderheid lijkt daar te willen blijven (meer geel dan blauw, vooral door Schotland). Maar de linker kaart is electoraal correct en de rechter proportioneel: Groot-London en Schotland kunnen niet voorkomen dat Engeland en Wales uit de…

Stikstofkaartje veroorzaakt boerenopstand De vraag hoe de veehouderij in Nederland zich verhoudt tot de Europese milieuregels speelt al decennia. Veel veehouders konden zich nog veilig wanen op grond van de Nitraatkaart uit 2017 (21b), die de oppervlaktewaterkwaliteit aangeeft. Maar het ‘stikstofkaartje’ van juni 2022 slaat in als een bom: bekende probleemgebieden als Noord-Brabant, Noord-Limburg en…

Hoe ontmoet je tegenwoordig de liefde van je leven? In een café, in de supermarkt, online of via een matchmaker? Welke rol speelt het ontwerp in deze ontmoeting? En hebben we echt meer vrijblijvende seks dankzij datingapps?

Een groot cliché als het gaat om de liefde zijn romantische cadeaus, in alle vormen en maten. Waar komen de ontelbare romantische cadeaus in hartjesvorm vandaan? Wat zijn populaire cadeaus? En wat doet het eigenlijk met je geliefde als hij, zij of hen een cadeau ontvangt?

Speciaal voor de tentoonstelling Ontworpen liefde stelde drie jonge artiesten hun ultieme liefdes-, verbindings-, en lustlijst samen. Dit is de lijst van Joost Oomen.

Speciaal voor de tentoonstelling Ontworpen liefde stelde drie jonge artiesten hun ultieme liefdes-, verbindings-, en lustlijst samen. Dit is de lijst van Rosa.

Speciaal voor de tentoonstelling Ontworpen liefde stelde drie jonge artiesten hun ultieme liefdes-, verbindings-, en lustlijst samen. Dit is de lijst van Kourosh.

Het uiterlijk van seksspeeltjes zegt veel over hoe we op dat moment over lust en bevrediging denken.

Je eerste kus. Die vergeet je niet. Hoe zoet, nat of slecht die ook was.

Niet blij met je lijf? Doe er dan wat aan. Het lijkt hét credo van ons door perfecte lichamen geobsedeerde tijdperk. Maar is het lichaam wel zo maakbaar?

Laat de inhoud van een bouquetreeksboek nog genoeg aan de verbeelding over, de kaft windt er geen doekjes om: dít is het imago van de ‘ideale man’. Wat zegt dat over onze beeldvorming?

Zeven nachten met de sjeik, Een kus in het maanlicht, Een erfgenaam voor de koning. De guilty pleasures vol verlangens, verleidingen en happy endings zijn nog altijd razend populair.