“A little world in which the big one holds its tryouts”, zo beschrijft gastcurator en hoogleraar Bart Lootsma de ont­wik­keling van Oostenrijkse avant-gardebewegingen in de twin­tig­ste eeuw. In deze lezingenreeks plaatst Lootsma het ‘Radicale Oostenrijk’ van de jaren zestig in de context van de lange Oostenrijkse traditie van kunst en architectuur.

Bij bezoek aan de tentoonstelling krijg je de catalogus mee. Hierin vind je zowel de bij­schriften van alle werken die op zaal te zien zijn, als inhoudelijke teksten ter toelichting van be­lang­rijke makers en thema’s. De digitale versie is hier te bekijken.

Curator en architectuurhistoricus Bart Lootsma leidt je rond door de tentoonstelling Radical Austria: Everything is Archi­tec­ture. Hij staat hierbij stil bij verschillende sleutel­werken van de Oostenrijkse ontwerpers die actief waren in de jaren 60 en 70.

Posthuman; als je ogen eenmaal geopend zijn zie je het overal. Maar wat is het eigenlijk? In deze terugkerende reeks legt conservator Fredric Baas het uit. In de eerste column focust Baas zich op het veranderende menselijke lichaam, iets wat Oostenrijkse ontwerpers in de jaren zestig al onderzochten.

Parallel aan de tentoonstelling presenteert architekturtheorie.eu een selectie van films over en door de protagonisten van de ten­toon­stelling, oor­spron­kelijk gemaakt voor en uit­ge­zon­den door het ORF. De films zijn vaak net zo radicaal als de mensen, ideeën en het werk in de ten­toon­stelling.

Nog geen genoeg van de de wilde jaren 60 in Oostenrijk? Beluister dan de podcast-tips die we hier voor je onder elkaar hebben gezet. Van de acties van feministisch icoon VALIE EXPORT tot Gernreichs monikini, en van Wolf D. Prix’ revolutionaire idealen tot Wilhelm Reichs ongewone ideeën over seksuele bevrijding.

Design zou vóór en mét iedereen moeten zijn, is de gedachte van de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’. De tentoonstelling vormde voor masterstudenten van het Critical Inquiry Lab van de Design Academy Eindhoven de aanleiding om een dialoog aan te gaan met het werk van Papanek.

De oliecrisis en de milieuproblematiek leiden internationaal tot een herbezinning op de technologische fascinaties van de avant-gardes van de jaren zestig. Vooral Haus-Rucker-Co reflecteert met grote in­stal­la­ties op de consequenties van milieuvervuiling.

In een serie experimenten van Coop Himmel­b(l)au wordt onderzocht hoe menselijke proefpersonen op intensieve media-ervaringen reageren en hoe deze reacties teruggekoppeld kunnen worden naar die media.

Van 1967 tot 1971 werkt Haus-Rucker-Co aan het Mind Expanding Program. Het programma heeft als doel om het menselijk bewustzijn en de gebouwde omgeving op verschillende niveaus uit te breiden.

De prototypen van Walter Pichler zijn perfect uitgevoerde en functionerende meubels en ge­bruiks­voorwerpen. Door bepaalde effecten van het gebruik van dagelijkse objecten te benadrukken, laten deze prototypen de kille en ver­vreemdende werking ervan zien.

In de jaren zestig en zeventig veranderen nieu­we media als radio, telefoon en tv de relatie tussen mens en omgeving. De impact op de menselijke ervaring van de omgeving, maakt waarneming een belangrijk thema voor veel kunstenaars en ontwerpers in deze periode.

Van psychedelische opblaasgebouwen tot schockerende per­formances en van cultische steden tot cybernetische mode. Bart Lootsma en Jeroen Junte nemen je mee in de tentoon­stelling en gaan in gesprek met ex­perts van deze periode in de designgeschiedenis.

Als onderdeel van ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ organiseerden masterstudenten van het Critical Inquiry Lab van de Design Academy Eindhoven samen met het museum op 18 maart een webinar over dekolonisatie en designonderwijs. Bekijk hieronder de hoogtepunten van het gesprek.

Na de tentoonstelling BodyDrift — Anatomies of the Future duikt Design Museum Den Bosch verder het thema ‘posthuman’ in. Onderzoeks­assistent Marthe Oosting denkt dat we de post­human hard nodig gaan hebben in de toe­komst. Niet om on­over­winne­lijke cyborgs te worden, maar om beter te zorgen voor elkaar en de wereld om ons heen.

Het besef dat de cybernetica het functioneren van design, architectuur en stedenbouw ingrijpend zou gaan beïnvloeden, was in Oostenrijk al vroeg aanwezig. Over de consequenties daarvan wordt in tal van projecten gespeculeerd.

In de jaren zestig werd het lichaam het uitgangspunt voor een radicale herbezinning op architectuur, design, mode en kunst. De grenzen tussen die disciplines verdwenen steeds meer.

Met zijn manifest Alles ist Architektur rekent Hans Hollein af met de traditionele definitie van architectuur: “Onze inspanningen zijn ge­richt op het milieu als geheel en op alle media die dat bepalen. Zowel de televisie, het kunst­matige klimaat, de transporten, de kleding, de telefoon en de woning.”

‘Schöner Wohnen, of de vernietiging van de bewoonbare doodskist’ is een film die ar­chi­tec­tuur­collectief Salz der Erde in 1971 maakte, en waarin het ideaal van het gelijknamige smaak­vol-burgerlijke woon­tijd­schrift genadeloos onderuit wordt gehaald.

De optredens van de Aktionisten zorgden steeds vaker voor schandalen. Dit culmineerde in 1968 in de happening Kunst und Revolution die in het kader van studenten­protesten georga­ni­seerd werd door de kunstenaar Peter Weibel en plaatsvond in een prominente collegezaal van de Weense universiteit.

De ontwerpers en kunstenaars in de Oosten­rijkse avant-garde waren geobsedeerd door theorieën over maatschappelijke verandering. Hoewel hun manifesten vaak erg radicaal waren, werden opvallend veel concrete projecten gerealiseerd.

De behoefte aan radicale verandering mani­fes­teerde zich in het naoorlogse Oosten­rijk in een serie megalomane stads­ont­werpen. Deze pro­jecten delen een obsessie met technologie en infrastructuur en een drang om compleet nieuwe manieren van samenleven te creëren.

Het Aktionisme is de geheel eigen, Oosten­rijkse variant van de performancekunst. Door middel van choreografieën met naakte licha­men, verf en bloed in combinatie met luide muziek brachten zij de deelnemers en het publiek in een roes.

Bekijk hier de hoogtepunten van ‘De nacht van de onsterfelijkheid’. Techniekfilosoof Martijntje Smits en biohacker/toekomstdenker Peter Joosten discussieerden over transhumanisme.

In de tweede helft van de jaren vijftig ontstond een nieuwe belangstelling voor de abstracte avant-garde van de jaren twintig, de pseudo-machine style van het Bauhaus en de universele totaalkunst van De Stijl. Joost Baljeu verkende deze erfenis en raakte in de ban van de multidisciplinaire kunstenaar en voorman van De Stijl, Theo van Doesburg.

Het Nederlandse paviljoen, naar ontwerp van Jaap Bakema en youngster Carel Weeber, bestendigde de exclusieve oude banden van ons land met Japan, stond in het teken van de technische vooruitgang van ons land, het logistieke karakter van onze economie en de voor velen verbazingwekkende ligging onder de zeespiegel.

Tot begin jaren tachtig speelde het Stedelijk Museum Amsterdam dankzij directeur Willem Sandberg een belangrijke rol in het debat over de vormgeving. Sandberg was zelf grafisch ontwerper en overtuigd van de mogelijkheden om design, via het museum, een onderwerp te maken van maatschappelijk belang.

In de loop van de jaren zestig bemoeide de overheid zich steeds meer met de kunsten, door middel van subsidies, beurzen en op­drachten voor ontwerpers en kunstenaars. Maar in de praktijk vond het nieuwe overheids­beleid eerst maar moeilijk zijn weg. Dat is goed te zien aan de verwerving en plaatsing van het Picasso’s beeld Sylvette in Rotterdam.

Geen project werd zozeer het uithangbord van het moderne Nederland als de luchthaven Schiphol in de buurt van Amsterdam. Van een eenvoudig vliegveld met beperkte faciliteiten wilde de directie met een totaal nieuw ontwerp aansluiten bij het groeiende internationale luchtverkeer.

Een galerie voor moderne kunst was aan het begin van de jaren zestig in Nederland nog een bijzonderheid. De Amsterdamse galerie van Riekje Swart opende in 1964 en bracht kunst die zich sterk afzette tegen de individuele expressie. Kunstenaars als Bob Bonies, Ad Dekkers en André Volten exposeerden veel­vuldig met conceptueel werk dat zich richtte op een ordening van geometrische vormen.

Nederland kent een interessante geschiedenis als het gaat om de vertegenwoordiging tijdens internationale presentaties. De kans om ons land te presenteren tijdens wereldtentoonstel­lingen en internationale kunst- en architectuur­biënnales, politieke topbijeenkomsten en zelfs Olympische Spelen, roept telkens de vraag op wie of wat willen we zijn.

De Oosterscheldekering in 1986 was de afronding van het Deltaplan, en betekende het einde van een tijdperk van het maakbare Nederlandse landschap. In deze periode werd het landschap ook steeds meer voor recrea­tieve doeleinden gebruikt – met de experience parken van Center Parcs als resultaat.

De woningbouw na de Tweede Wereldoorlog werd gekleurd door schaarste en grootschalige volkshuisvesting. Er was in de sociale woning­bouw een element van volksopvoeding aanwezig: goede woningen met voldoende buitenruimte en goede werkomstandigheden zouden vanzelfsprekend leiden tot zowel mentaal als fysiek gezonde burgers.

De beperkte ontwikkeling van de Nederlandse industrie vanaf de jaren 70 betekende een gedwongen vrijheid voor jonge ontwerpers die vaak met kleine series handmatig vervaardigde producten een nieuwe werkwijze ontwikkelden. Er ontstond een spanningsveld tussen het unieke museum-object, en de ambitie van ‘moreel’ ontwerp voor een groot publiek.

Op 7 februari 1969 kreeg de Technische Hogeschool ministe­riële goedkeuring voor de nieuwe studierichting Indus­triële Vormgeving. Hoogleraar Van der Grinten spoorde zijn studenten aan tot een probleemanalytische houding, door kennis te vergaren over productietechnieken en aandacht te hebben voor de gebruikskwaliteit van de producten.

Vanaf de jaren zestig ontstond er door modernistische adviseurs een gelijkgestemde moderne culturele ambitie binnen grote staatsbedrijven als de PTT en de Staatsuitgeverij. Met name de PTT wist zichzelf overal zichtbaar te maken, door inzichten uit de moderne marketing met hedendaagse beeldende kunst te combineren.

In deze serie filmpjes reageren hedendaagse ontwerpers op citaten van Victor Papanek, om erachter te komen of zijn ideeën nog steeds relevant zijn. Klaas en Maybe zetten kunst in om maatschappelijke vragen aan te pakken en de beeldvorming hieromheen te veranderen.

‘Design for the Real World was niet het enige invloedrijke en kritische boek op het gebied van vormgeving, duurzaamheid en consumentisme in zijn tijd. Lees hier welke boeken op dezelfde manier het bewustzijn over deze onderwerpen beïnvloed hebben.

In deze serie filmpjes reageren hedendaagse ontwerpers op citaten van Victor Papanek, om erachter te komen of zijn ideeën nog steeds relevant zijn. Petra en Simone van Social Label ontwikkelen design samen met topontwerpers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

In deze serie filmpjes reageren hedendaagse ontwerpers op citaten van Victor Papanek, om erachter te komen of zijn ideeën nog steeds relevant zijn. Tessa en Rolf van Minitopia creëren innovatieve, duurzame woonlocaties, waarin veel ruimte is voor solidariteit en saamhorigheid.

Het laatste deel van de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ laat zien hoe hedendaagse ontwerpers zich verhouden tot de thema’s van Papanek. Hier vind je de tentoonstellingstekst.

Papanek inspireerde vele generaties ontwerpers. Het derde deel van de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ toont hun werk rond het thema ‘minderheden’. Hier vind je de tentoonstellingstekst. 

In het tweede deel van de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ leer je Papanek beter kennen. Hier vind je de tentoonstellingstekst. 

Het eerste deel van de tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ laat de invloeden, wisselwerkingen en creatieve verbindingen in het leven en werk van Papanek zien. Hier vind je de tentoonstellingstekst. 

De tentoonstelling ‘Victor Papanek: The Politics of Design’ begint met een korte introductie over Victor Papanek en zijn gedachtegoed. Hier vind je de tentoonstellingstekst. 

Een registratie van de paneldiscussie over het thema Posthuman met onze conservator Fredric Baas, kunstenaars Lucy McRae en Agi Haines en Ine Gevers, initiatiefnemer en conservator van de manifestatie (IM)POSSIBLE BODIES.

Astrid Poot is activistisch ontwerper, onderzoekend maker en tekenend schrijver. Haar werk bouwt voort op de ideeën uit Papanek’s ‘Design for the Real World’, waarover ze zegt: ‘Het is echt een heel activistisch boek, helemaal gemaakt voor Twitter eigenlijk’

In vijf minuten geeft deze podcast je een mooi overzicht van het werk van Victor Papanek. De co-conservator van de tentoonstelling Alison J. Clarke vertelt over het leven van Papanek, zijn kritiek op de Amerikaanse consumptiecultuur en zijn maatschappelijke invloed.

Papanek roept ontwerpers op om te ontwerpen voor mensen met een handicap, en hen te betrekken bij het ontwerpproces. Ook gaf hij aan dat ontwerpers oog moeten hebben voor de culturele context van hun werk. Annemiek van Boeijen ontwierp een sportieve rolstoel en werkt op het gebied van ‘Culture Sensitive Design’.

‘Design for the Real World’ stelt dat er maar weinig beroepen schadelijker zijn dan dat van ontwerper. Deze podcast maakt dit pijnlijk duidelijk. Bijna alles om ons heen is ontworpen met een man in gedachten, en dat heeft fatale gevolgen voor de levens van vrouwen.

De meeste mensen hoeven niet na te denken voordat ze naar de WC gaan. Maar dat geldt niet voor transgender personen. Ontdek de geschiedenis van de vormgeving van openbare toiletten, en kom erachter hoe de toekomst van de inclusieve badkamer eruit kan zien.

Alison Clarke is co-conservator van de tentoonstelling en toont een prachtige zijden sjaal met een print die is ontwikkeld om gezichtsherkenningssoftware om de tuin te leiden. Zo levert de ontwerper kritiek op de manier waarop overheden en bedrijven omgaan met deze technologie.

Alison Clarke is co-conservator van de tentoonstelling en staat stil bij een op het eerste gezicht onopvallend stuk speelgoed, de ‘fingermajig’. Ze laat zien hoe inclusief design kan leiden tot een meer democratische en gelijkwaardige samenleving.

Alison Clarke (co-conservator van de tentoonstelling) laat de Big Character poster zien. Deze poster toont in één oogopslag waar Papanek’s maatschappij- en vormgevingskritiek over gaat.

Timo de Rijk (directeur van het museum) heet je welkom in de tentoonstelling en vertelt over zijn ontmoeting met Victor Papanek, en waarom het werk van Papanek nog steeds relevant is.

Dit zijn de favoriete non-fictie boeken van de medewerkers van het museum over de thema’s van de tentoonstelling ‘BodyDrift – Anatomies of the Future’.

Fredric Baas, conservator van de tentoonstelling BodyDrift – Anatomies of the Future, deed twee jaar onderzoek naar het onderwerp posthuman. In deze serie artikelen neemt hij je mee in zijn onderzoek. Dit is deel 2: ‘What do posthumans wear?’